Do końca lat 70. między Rzymem i Konstantynopolem trwał tzw. dialog miłości. To wówczas zainicjowano trwającą do dziś praktykę wzajemnych wizyt delegacji katolickiej w Stambule na uroczystość św. Andrzeja 30 listopada i prawosławnej w Rzymie na uroczystość świętych Piotra i Pawła 29 czerwca. W 1965 r. zniesiono ekskomuniki nałożone na siebie nawzajem przez Rzym i Konstantynopol jeszcze w 1054 r. W 1975 r. doszło do spektakularnego wydarzenia: Paweł VI ukląkł i ucałował stopy prawosławnego metropolity Melitona.
W tym okresie do Stambułu dwukrotnie pojechali papieże: Paweł VI w 1967 i Jan Paweł II w 1979 r. To właśnie podczas tej ostatniej wizyty zdecydowano o powołaniu Międzynarodowej Komisji Mieszanej ds. Dialogu Teologicznego między Kościołem rzymskokatolickim a Kościołem prawosławnym, złożonej z biskupów i teologów.
Reklama
Rozpoczęła ona działalność w 1980 r. z udziałem – po stronie prawosławnej – nie tylko przedstawicieli Patriarchatu Konstantynopola, ale wszystkich Kościołów autokefalicznych. Przygotowała ważne dokumenty: „Misterium Kościoła i Eucharystii w świetle misterium Trójcy Świętej” (1982), „Wiara, sakramenty i jedność Kościoła” (1987) oraz „Sakrament kapłaństwa w sakramentalnej strukturze Kościoła ze szczególnym uwzględnieniem znaczenia sukcesji apostolskiej dla uświęcenia i jedności Ludu Bożego” (1988). W pracach Komisji - ze strony katolickiej - uczestniczyło dotychczas trzech Polaków: abp Alfons Nossol, o. Wacław Hryniewicz i obecnie bp Krzysztof Nitkiewicz.
Na posiedzeniu we Fryzyndze w 1990 r., które odbyło się po odrodzeniu Kościoła grekokatolickiego w niektórych krajach postkomunistycznych, strona prawosławna zapowiedziała, że jedynym tematem wspólnych rozmów może być kwestia uniatyzmu. W 1993 r. Komisja wypracowała Deklarację z Balamand, m.in. odrzucającą uniatyzm jako dzisiejszą metodę przywracania jedności Kościoła, a jednocześnie uznającą istnienie katolickich Kościołów wschodnich, powstałych kiedyś w wyniku unii z Rzymem. Dokument ten nie został jednak zaakceptowany przez prawosławny Kościół Grecji, wyraźnego stanowiska nie zajął też Rosyjski Kościół Prawosławny. – Żadne z uzgodnień powstałych w dialogach ekumenicznych nie wzbudziło tylu kontrowersji, co kwestia uniatyzmu – oceniał ks. Wacław Hryniewicz, polski uczestnik tych rozmów.
Przewodniczący Papieskiej Rady ds. Popierania Jedności Chrześcijan kard. Kurt Koch przypomina, że dla prawosławnych „raną i problemem” jest samo istnienie katolickich Kościołów wschodnich. Z kolei z katolickiego punktu widzenia mogłyby one stanowić most, gdyż „zachowują jedność z Rzymem i tradycją bizantyjską”. Pokazują ponadto, że „Kościół katolicki nie jest jednorodny”, lecz że istnieją w nim rozmaite tradycje, w tym także różne sposoby wyboru biskupów, co „może pomóc” w dialogu.
Reklama
Dalsze rozmowy załamały się. Po nieudanej próbie podjętej w 2000 r., dopiero w 2005 r. zapadła decyzja o ich kontynuowaniu. W 2006 r. odbyło się posiedzenie Komisji w Belgradzie nt. sakramentalnej struktury Kościoła, a zwłaszcza związku między kolegialnością a władzą. Odtąd kolejne spotkania odbywają się regularnie – najpierw co roku, a od 2014 r. – co dwa lata. Pierwszym ich owocem był dokument „Eklezjologiczne i kanoniczne skutki sakramentalnej istoty Kościoła”, przyjęty przez Komisję w Rawennie w 2007 r.
Podjęto wówczas prace nad rolą biskupa Rzymu w komunii Kościoła w pierwszym tysiącleciu. Na sesji plenarnej w Chieti we Włoszech w 2016 r. przyjęty został pierwszy od dziewięciu lat dokument, zatytułowany „Ku wspólnemu rozumieniu synodalności i prymatu w służbie jedności Kościoła”. „Dokument mówi generalnie o dwóch formach sprawowania władzy w Kościele: synodalnej, a więc razem, oraz o prymacie, bo zawsze potrzebna jest jakaś głowa. Dokument dokonuje analizy historycznej i teologicznej na trzech poziomach: lokalnym, regionalnym i uniwersalnym. Jest tu też mowa o sposobie postrzegania prymatu biskupa Rzymu. Myślę, że to jest naprawdę milowy krok do przodu i dialog będzie kontynuowany” - mówił po zakończeniu obrad bp Nitkiewicz.
Obecnie trwają prace nad dokumentem nt. relacji między synodalnością i prymatem w drugim tysiącleciu i dzisiaj. Kluczowym problemem jest ustalenie roli i konkretnej odpowiedzialności, jaką miałby pełnić biskup Rzymu w zjednoczonym Kościele.
Oprócz oficjalnego dialogu teologicznego odbywają się spotkania kolejnych papieży z głowami Kościołów prawosławnych, zarówno w Rzymie, jak i w czasie papieskich podróży. Obok kolejnych wizyt w Stambule (Benedykta XVI w 2006 r. i Franciszka w 2014 r.) i licznych rewizyt patriarchy Bartłomieja w Rzymie, ważną rolę odgrywają papieskie odwiedziny w siedzibach lokalnych Kościołów prawosławnych. Jan Paweł II był w Rumunii (1998), Gruzji (1999), na Synaju i w Jerozolimie (2000), Grecji (2001) i Syrii (Patriarchat Antiochii ma siedzibę w Damaszku - 2001), Benedykt XVI w Jerozolimie (2009) i na Cyprze (2010), zaś Franciszek w Jerozolimie (2014), Gruzji (2016), Rumunii i Bułgarii (2019).
Historyczne znaczenie miało pierwsze w dziejach spotkanie papieża Franciszka z patriarchą moskiewskim Cyrylem w Hawanie (2016). Co roku organizowane są rocznicowe spotkania przedstawicieli obu Kościołów, upamiętniające hawański szczyt: w 2017 r. odbyło się ono we Fryburgu, w 2018 r. w Wiedniu (nt. sytuacji chrześcijan na Bliskim Wschodzie) , a w 2019 r. w Moskwie (nt. eutanazji). Relacje dwustronne są utrzymywane pomimo, że (w wyniku sporów wewnątrzprawosławnych wokół autokefalii dla Prawosławnego Kościoła Ukrainy) Patriarchat Moskiewski wycofał się z udziału w pracach Międzynarodowej Komisji Mieszanej ds. Dialogu Teologicznego (gdyż ze strony prawosławnej współprzewodniczy jej przedstawiciel Patriarchatu Konstantynopola, z którym Moskwa zerwała wspólnotę eucharystyczną). Podejmowane są inicjatywy kulturalne (wymiana wystaw dzieł sztuki) i „ekumenizm świętych” (pielgrzymka do Rosji w 2017 r. relikwii św. Mikołaja, przechowywanych w Bari).
Z kolei w relacjach z Konstantynopolem na szczególną uwagę zasługuje przyjaźń łącząca papieża Franciszka z patriarchą Bartłomiejem, który jest częstym gościem w Watykanie. Podejmują oni wspólne inicjatywy (np. w sprawie ochrony stworzenia), razem też odbyli kilka podróży (do Jerozolimy i do obozu uchodźców na Lesbos).
