W latach 1959-80 przez Ludowe Wojsko Polskie przeszło ok. 3 tys. kleryków, których wcielono do armii tuż przed rozpoczęciem nauki w seminarium, bądź w trakcie jej trwania. Ich dwuletni pobyt w specjalnie do tego celu utworzonych jednostkach w Bartoszycach, Szczecinie i Brzegu nad Odrą, odbył się z pogwałceniem wcześniejszych uregulowań prawnych.
Pobór alumnów do Ludowego Wojska Polskiego był elementem gry, jaką komuniści prowadzili z kościelną hierarchią. Poprzez obowiązkową służbę wojskową dezorganizowano pracę wielu ośrodków seminaryjnych, szczególnie w tych diecezjach, których ordynariusze znani byli z nieprzejednanej postawy względem komunistycznej nomenklatury. Jaskrawym tego przykładem była nieproporcjonalna rekrutacja. Z „nieprawomyślnych” diecezji zawsze trafiało do koszar więcej alumnów, niż ze „spolegliwych”. Taka polityka miała służyć wewnętrznemu skłóceniu biskupów.

Uprzejmie donoszę

W jednostkach, do których wcielani byli klerycy, nie było tzw. fali. Po odsłużeniu dwóch lat, miejsce dotychczasowych poborowych zajmowali nowi, i tak w koło. W międzyczasie nie uzupełniano stanu liczebnego o kolejne roczniki. Stały skład kompanii powodował, że systematycznie pracowano nad złamaniem psychicznym czy fizycznym powołanego do służby rekruta i nad jego inwigilacją.
- Połowę mojej jednostki stanowili klerycy, a drugą połowę aktywiści wywodzący się z partyjnych młodzieżówek. Ich rolą było donoszenie, z czego przynajmniej na początku rzetelnie się wywiązywali. W zamian za informacje na nasz temat mieli obiecane różne korzyści. Nazywaliśmy ich „cywilami” - wspomina ks. Józef Jasek, proboszcz parafii Chrystusa Króla w Bielsku-Białej, który w latach 1969-71 odbył służbę zasadniczą w Szczecinie.
Za sprawą „cywilów” teczki przyszłych kapłanów zaczęły pęcznieć. Pojawiały się w nich pierwsze informacje, które w późniejszym czasie miały służyć pełnemu rozpracowaniu kapłanów.
- Jako klerycy staraliśmy się zachować tak, jak to przystoi przyszłemu kapłanowi. Bez nienawiści w sercu, bez pragnienia zemsty. Gdy któryś z nas otrzymał z domu paczkę, to jej zawartość dzielił równo między wszystkich. Dostawali więc także i nasi kapusie. Jak się okazało, te i inne gesty zmieniały nastawienie naszych „aniołów stróżów”. Złośliwe donosy znikały, a ci ludzie czuli się niezręcznie, gdy mieli meldować się u politycznego, u którego maglowano ich na nasz temat. Doszło nawet do tego, że część „cywilnych” rekrutów po zakończeniu służby, listownie starała się podtrzymywać wojskową znajomość z niektórymi z nas - mówi ks. Krzysztof Ryszka, proboszcz parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Bielsku-Białej, który w latach 1968-70 był szeregowcem w Bartoszycach.
Jako że kadra Ludowego Wojska Polskiego, tak wobec kleryków, jak i „cywilów” stosowała podobne metody wychowawcze, dochodziło do sytuacji, w których obie grupy solidarnie ze sobą współpracowały.
- Gdy gnębienie stawało się wyjątkowo dokuczliwe rozpoczynaliśmy wtedy głodówki. Do zainicjowanego przez nas protestu dołączali się „cywile”, którzy co prawda przechodzili przez punkt wydawania posiłków, ale jedzenia nie odbierali. I proszę sobie wyobrazić, że to skutkowało. Nasi dowódcy bali się takich buntów, bo to groziło donosem. Ktoś mógł w końcu napisać na nich raport, że przesadzili z brutalnymi metodami wobec poborowych, bądź, że nie radzili sobie z prowadzeniem jednostki - tłumaczy ks. Józef Jasek.

Ideowe metody

Alumn w Ludowym Wojsku Polskim nie miał być idealnym żołnierzem. On po prostu miał dostać wycisk. W jednostce w Bartoszycach, pod koniec lat 70., na wyposażeniu rekrutów-seminarzystów była broń z lat 50. Nowszej do ręki im nie dano, bo według komunistów, jej dane techniczne mogły trafić do Watykanu. Potwierdzeniem tej fikcji była specjalizacja kleryckich jednostek, których podopieczni otrzymywali, nieznane w zwykłym wojsku, szlify ratownika terenowego. Nie bawiąc się w niuanse związane z rozszyfrowaniem tej zagadkowej specjalności, do zadań kleryków należało wykonywanie umocnień ziemnych, budowa bunkrów i temu podobne czynności. Niejako na dokładkę zapewniano im także odpowiednią dawkę ideowej indoktrynacji.
- Takiej ilości zajęć politycznych, co u nas, nie było w żadnej zwykłej jednostce. W tygodniu było ich kilka, a trwały one nieraz po kilka godzin - mówi ks. Jasek.
Fascynację wojskowym drylem i ślepym posłuszeństwem starano się również przemycić za sprawą odpowiednio zorganizowanego czasu wolnego.
- Niemal co niedzielę wychodziliśmy do kina, gdzie puszczano nam filmy o tematyce wojskowej i kombatanckiej. Takiej ilości panegiryków na cześć armii, chyba nikt wcześniej nie widział - twierdzi ks. Ryszka.
Dopełnieniem procesu ideowej indoktrynacji było przymusowe oglądanie „Dziennika Telewizyjnego”. Program ten trzeba było obserwować z uwagą, bo za drzemkę w trakcie jego trwania można było trafić do aresztu.

Wycier za modlitwę

W ramach prewencyjnych działań wymierzonych w alumnów, na pierwszy plan wychodziła walka ze zbiorową modlitwą. Za każdy jej przejaw groziły dodatkowe ćwiczenia oraz różne formy karnego sprzątania. Klęczący alumn oznaczał dla dowódców tyle samo, co nudzący się żołnierz, a takiego trzeba było odpowiednio rozruszać. Czołganie, pełzanie, mycie w nieskończoność masek gazowych, alarmy nocne, biegi tyralierą w maskach gazowych i w płaszczach OP1 - jednym słowem sposobów na odpowiednie zagospodarowanie czasu było wiele.
- Raz, czołgając się, szukaliśmy w śniegu magazynka z nabojami, który jak się później okazało, trzymał w ręce dowódca. Po prostu w pewnym momencie zawołał: „O! Ja go znalazłem”. Innym razem dano nam odczuć co znaczy mieć na kogoś haka. Po prostu jednemu z kolegów, który zalazł im za skórę, jakąś substancją oblano broń powodując jej miejscowe rdzewienie. Za nieuszanowanie własności armii trafił on do aresztu - opowiada ks. Ryszka.
Z czasem, jak wspomina proboszcz parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Bielsku-Białej, restrykcje za modlitwy zmalały.
- Na drugim roku doszło u nas do cichej ugody. Przez całe pół godziny w ciągu dnia mogliśmy się modlić w spokoju. Nikt z przełożonych nie wchodził wtedy na salę, a kapusie siedzieli cicho. Nikt nie przeszkadzał. Podobnie było, gdy na poligonie wznosiliśmy bunkier. Dowódcom zależało, aby powstał w terminie i był dobrze zrobiony. Solidnie pracowaliśmy więc przez cztery godziny, a potem przez pozostałe cztery uczyliśmy się. Wszyscy byli zadowoleni. Oni - bo za nasze dzieło mogli dostać jakieś premie pieniężne, a my - bo mieliśmy czas dla siebie - dopowiada ks. Ryszka.
O tym, że armia zaczynała w niektórych sytuacjach odpuszczać, świadczy autentyczna anegdota. Dowódca zmiany wchodząc wieczorem na salę zastaje klęczącego alumna. - Żołnierzu, czemu jeszcze nie śpicie?! - krzyczy. - Obywatelu kapralu. Melduję, że ja w takiej pozycji zasypiam - odpowiada kleryk.

Wrogi element

O tym, że kleryk to jednostka podejrzana, alumni mieli okazję przekonywać się nie raz i nie dwa. Najdobitniej wyszło to na jaw w jednostce w Bartoszycach, gdzie w trakcie pełnienia warty przez żołnierzy-seminarzystów, wybuchły magazyny z amunicją. Jako że pełniącym dyżur nie wolno było zejść z posterunku, klerycy trwali na nim pod prawdziwym ostrzałem. Z opresji wybawił ich czołg, który na rozkaz dowódcy, ściągnął wartowników poza linię rażenia wybuchającej co jakiś czas amunicji. - Chyba Matka Boska Częstochowska was ochroniła - miał po wszystkim powiedzieć dowódca.
Nieco innego zdania byli śledczy z WSW, dla których alumni pełniący wartę przy magazynach byli idealnymi podejrzanymi. Ich dochodzenia nic jednak nie wykazały i ostatecznie 15 kleryków zostało oczyszczonych z zarzutów. Co było rzeczywistą przyczyną eksplozji, tego śledczym też nie udało się ustalić.
Inną ciekawą sytuacją, ukazującą złożoność relacji zachodzących między kadrą dowódczą a żołnierzami rekrutującymi się z seminariów duchownych, były przyjazdy do jednostki kapłanów, którzy kilka miesięcy wcześniej odbywali w niej zasadniczą służbę.
- Gdy w sutannie wchodziłem na teren jednostki, widziałem zmieszanie niektórych dowódców. Oni nie wiedzieli jak się wobec mnie zachować. Strasznie się denerwowali. Odbierałem od nich honory wojskowe, choć kompletnie mi się nie należały - opowiada ks. Jasek.
O podobnych doświadczeniach mówi także ks. Ryszka, który jako neoprezbiter przyjechał do Bartoszyc. Będąc już na miejscu, z racji okresu bożonarodzeniowego, złożył on wizytę swemu dowódcy. Ten przyjął go, choć jak wspomina ks. Ryszka, przez cały czas spotkania dało się wyczuć atmosferę wyczekiwania na koniec odwiedzin.
Wytyczne wobec postępowania ze skoszarowanymi alumnami były dla wojskowych bardzo czytelne. Niejasności rodziły się wówczas, gdy dochodziło do nieusankcjonowanych przez regulamin sytuacji. Wtedy wyraźnie widać było, kto jakim był człowiekiem.
Mimo prymitywnego wojskowego drylu i inwigilacji, dla większości alumnów pobyt w Ludowym Wojsku Polskim nie był powodem do dehumanizacji, a wręcz przeciwnie - do utwierdzania się w przekonaniu, że system, z którego zbrojnym ramieniem się zetknęli, pożera swoich krzewicieli. Mając tego świadomość, wybór drogi z Chrystusem stawał się prostszy do urzeczywistnienia.