Czy musimy kultywować pogaństwo?

KATARZYNA JASKÓLSKA: - Coraz więcej osób zanim zapali znicz na grobie w dzień Wszystkich Świętych, idzie na imprezę z okazji Halloween…

KS. TOMASZ TRĘBACZ: - Słyszy się różne opinie. Na przykład, że Halloween to święto, że to święto rodzinne, że Halloween może pomóc „wydobyć dzieci z lęku” przed duchami, przed śmiercią. Ale z drugiej strony, słyszy się też, że Halloween jest niebezpieczne.

- Dlaczego zabawa z dynią w tle miałaby być niebezpieczna? Skąd się wzięło Halloween?

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Reklama

- Halloween to festiwal wywodzący się ze Szkocji, obchodzony w wigilię Wszystkich Świętych. Ale za wiele wspólnego ze świętymi nigdy to „świętowanie” nie miało. W świecie okultyzmu Halloween nosi też nazwę Samhain. Elementy tradycji Samhain wywodzą się z ceremonii druidów (był to taki międzyplemienny zakon starożytnych kapłanów celtyckich), którzy mieli swoją siedzibę w Brytanii. Sprawowali też funkcję sędziów, lekarzy i magów. Ale po rozwiązaniu ich organizacji przez ówczesny Rzym „spadli” do funkcji wróżbitów. Obrządki religijne druidów odbywały się w lasach dębowych, gdzie czczone były dąb i jemioła. Druidzi obserwowali gwiazdy, wierzyli w wędrówkę dusz i praktykowali magię.
W tradycji pogańskiej sięgającej ponad 2000 lat wstecz dzień 31 października był ostatnim dniem roku, który świętowano potrójnie - żegnano lato, witano zimę i obchodzono święto zmarłych. Halloween zapoczątkowali celtyccy kapłani (druidzi), którzy czcili boga śmierci, nazywanego właśnie Samhain. Ich święto trwało ok. dwóch dni, aż do 1 listopada. Wierzyli, że Samhain kontroluje dusze umarłych i może pozwolić im spoczywać w spokoju, a w nocy z 31 października na 1 listopada uwalnia te dusze. Tej konkretnej nocy Samhain miał zbierać dusze wszystkich, którzy umarli tego roku. Dusze były wysyłane w ciała zwierząt, żeby spłacić dług za swoje grzechy (pojawiają się elementy wierzeń w reinkarnację). Celtowie wierzyli, że dzięki składanym ofiarom bóstwo zostanie przebłagane, a dusze uwolnione. To tak w największym skrócie.

- Gdzie w tym wszystkim dynia?

- Szkocka legenda mówi o irlandzkim mężczyźnie Jack’u Lantern’ie. Był on złym człowiekiem, pijakiem. Przez swoje grzechy nie mógł pójść do nieba. Został ponoć także wyrzucony z piekła. Skazano go na wędrówkę po ziemi. Diabeł, wyrzucając go, dał mu kawałek żarzącego się węgla z ogniska. Jack włożył go do swojej ogromnej rzepy i dzięki światłu z tej „latarni” wyruszył na wędrówkę w poszukiwaniu miejsca swojego wiecznego zatracenia. W XIX-wiecznej Ameryce rzepę zastąpiła dynia, bo była tam bardziej popularna i dostępna. W dyni zaczęto rzeźbić głowę (twarz) owego nieszczęścnika Jack’a Lantern’a.

- Jak Halloween trafiło do Polski?

- Najpierw przybyło do Ameryki, jak już wspomniałem, wraz z irlandzkimi osadnikami w XIX wieku. Do nas dotarło stosunkowo niedawno, w latach 90. XX wieku. Na początku było przyjmowane ze zdziwieniem, ale już teraz widać, że zaszczepia się coraz mocniej. Przeważnie dlatego, że ludzie generalnie nie widzą w tym nic złego.

- Dzieci i młodzi w szkołach wystawiają dyniowe „gęby” i przebierają się za czarownice albo upiory. Nauczyciele nie ustępują im kroku. Wygląda to śmiesznie, zwłaszcza kiedy robią to dorośli, ale czy naprawdę jest w tym pogaństwo? Może to tylko zabawa?

Reklama

- Można powiedzieć, że w przebieraniu się nie ma nic złego. Ale trzeba zwrócić uwagę, że kiedy się za kogoś przebieram, zaczynam się też z tym kimś jakby utożsamiać. Zobaczmy, że kiedy dziecko przebiera się za policjanta, to czuje się ważne, kiedy za strażaka, to chce ratować innych. W podświadomości kreuje postać, za którą się przebiera. Z czym utożsamia się dziecko przebrane za ducha, wampira albo szkielet? Oczywiście nie musi się od razu nic złego wydarzyć. Ale czasem może.
W średniowieczu - zwanym erą czarów - ludzie mocno praktykowali Halloween. Nazywano go nawet „Nocą Czarów”. Chodziło o to, żeby naśladowcy diabła (sataniści) mogli się zebrać, na przekór chrześcijanom obchodzącym 1 listopada Wszystkich Świętych - i wyśmiewać ich poprzez swoje różne praktyki. Musimy wiedzieć, skąd biorą się pewne „święta”, które trafiają do społeczeństwa, także do dzieci. Niebezpieczeństwo jest takie, że jeżeli my zbagatelizujemy zło, jeśli będziemy uważali je tylko za zabawę, jeśli będziemy ocierać się o magię, wróżby, świat okultyzmu - w pewnym momencie granica może zostać zatarta. Nie chodzi tylko o to, że ktoś zapali świeczkę w dyni albo przebierze się za stracha czy wampira, ale chodzi o głębszą świadomość. I pytanie: Czy jako wierzący musimy kultywować pogaństwo? Zwróćmy uwagę na to, że i współcześnie Halloween nie jest wszędzie traktowane wyłącznie jak zabawa. Sataniści powiązali swój kult z tą datą i uważają, że to najważniejszy dzień w roku (pisał o tym chociażby autor „Biblii szatana” A. La Vey) - wtedy odprawiają czarne msze. Wzywają demoniczne moce i myślą, że mogą im coś ofiarować. Pisarka Doreen Irvine - przez wiele lat praktykująca okultyzm - po swoim nawróceniu napisała: „Tragiczne jest to, że ludzie sięgają po rzeczy z pozoru niewinne, nie zdając sobie sprawy, że ocierają się o zło. Jednym z przykładów jest właśnie Halloween”.
Czy musimy praktykować obrzędy pogańskie? Mamy tyle pięknych świąt wywodzących się i z Pisma Świętego, i z nauki, i z Tradycji Kościoła, na których możemy się oprzeć. Dopóki nie zrozumiemy, jaką genezę ma Halloween, istnieje ryzyko, że będziemy kultywować pogaństwo, nie do końca zdając sobie sprawę z tego, co tak naprawdę „świętujemy”.
Nie chcemy, żeby w szkole czy w kościele mówiono nam o diable - „bo to trąci średniowieczem”. Jednocześnie ze spokojem akceptujemy elementy magii i okultyzmu w grach komputerowych i satanistów kpiących z Kościoła i wiary w telewizji, bo „to przecież nic złego”; bo to XXI wiek…

- Co zatem zrobić, kiedy dziecko ma w szkole zabawę halloweenową. Nie pozwolić?

- To jest trudne pytanie. Jeśli rodzic wytłumaczy dziecku, czym jest Halloween, jeśli sam rozumie, skąd się wzięło - powinien zapytać samego sobie: Co dobrego wyniknie z tego, że poślę tam dziecko? Rodzic ostatecznie zdecyduje, jak pokieruje swoim dzieckiem. Mądry i kochający rodzic będzie wiedział, jak postąpić. Mądrość to dar Ducha Świętego.

- Amerykańscy chrześcijanie radzą sobie z tym problemem, organizując w tym samym czasie „All Saints Party”, czyli przyjęcie z okazji Wszystkich Świętych, na którym dzieci przebierają się np. za aniołki.

- Myślę, że to jest dobra alternatywa. Takie przyjęcia, pochody czy marsze odbywają się coraz częściej. Przesunięty zostaje akcent. Cieszymy się nie z „sił ciemności”, zła i demonów, nie świętujemy śmierci, ale cieszymy się tym, że jest życie wieczne, że są też dobre duchy - aniołowie, że Chrystus nas zbawił. Szukajmy tego, co prawdziwie dobre… Można się zachłysnąć „świętem” Halloween, bo jest takie „amerykańskie”, takie cool…, ale zanim zaczniemy „świętować”, zapytajmy się, co o nim wiemy, o jego korzeniach. Bo czy naprawdę musimy praktykować pogaństwo?…

* * *

Ks. Tomasz Trębacz
Pracuje w kurii biskupiej, jest autorem m.in. książki „Szatan jako źródło zła. Studium dogmatyczno-pastoralne”

Drodzy bracia i siostry! Dzisiaj chciałbym wam powiedzieć o kolejnej, po św. Katarzynie Sieneńskiej i św. Katarzynie z Bolonii świętej noszącej imię Katarzyna. Myślę o św. Katarzynie z Genui, znanej przede wszystkim z powodu jej wizji czyśćca. Tekst, który opisuje jej życie i myśl, został opublikowany w tym liguryjskim mieście w 1551 r. Jest podzielony na trzy części: „Życie i nauka”, „Udowodnienie i wyjaśnienie czyśćca” - bardziej znana jako Traktat oraz „Dialog między duszą a ciałem”. Redaktorem końcowym był spowiednik Katarzyny, ks. Cattaneo Marabotto. Katarzyna urodziła się w Genui w 1447 r. Była ostatnią z pięciorga dzieci. Została osierocona przez ojca, Giacomo Fieschi, gdy była jeszcze dzieckiem. Matka, Francesca di Negro, dała jej dobre wychowanie chrześcijańskie, na tyle, że starsza z dwóch córek została zakonnicą. W wieku szesnastu lat Katarzyna został wydana za mąż za Giuliano Adorno, człowieka, który po wielu doświadczeniach militarnych i handlowych na Bliskim Wschodzie, powrócił do Genui, aby się ożenić. Życie małżeńskie nie było łatwe, także ze względu na charakter małżonka, uzależnionego od hazardu. Sama Katarzyna miała początkowo skłonność do prowadzenia pewnego rodzaju życia światowego, w którym jednakże nie mogła odnaleźć spokoju. Po dziesięciu latach, w jej sercu było głębokie poczucie pustki i goryczy. Nawrócenie rozpoczęło się 20 marca 1473 r., dzięki wyjątkowym przeżyciom. Udawszy się do kościoła świętego Benedykta i klasztoru Matki Bożej Łaskawej, aby się wyspowiadać, klękając przed kapłanem, „otrzymała - jak sama pisze - ranę w sercu, ogromną miłość ku Bogu”, z bardzo jasną wizją swojej nędzy i wad, a jednocześnie dobroci Boga, że omal nie zemdlała. Z tego doświadczenia zrodziła się decyzja, która ukierunkowała całe jej życie: „Nigdy więcej świata, nigdy więcej grzechów” (por. Vita mirabile, 3rv). Wówczas Katarzyna uciekła, przerywając spowiedź. Gdy wróciła do domu, weszła do najodleglejszego pokoju i długo płakała. W tym momencie była już wewnętrznie pouczona o modlitwie i świadoma ogromnej miłości Boga względem niej, grzesznej. Było to doświadczenie duchowe, którego nie mogła wyrazić słowami (por. Vita mirabile, 4r). To właśnie przy tej okazji ukazał się jej cierpiący Jezus, niosący krzyż, jak jest to często przedstawiane w ikonografii świętej. Kilka dni później wróciła do księdza, by w końcu dokonać dobrej spowiedzi. Tutaj zaczęło się owo „życie oczyszczenia”, które przez długi czas było przyczyną jej stałego bólu za popełnione grzechy i pobudziło do przyjmowania pokuty i ofiar, aby ukazać Bogu swoją miłość. Na tej drodze Katarzyna coraz bardziej przybliżała się do Pana, aż do wejścia w to, co nazywa się „życiem zjednoczenia”, to znaczy relacji wewnętrznego zjednoczenia z Bogiem. W Vita mirabile napisano, że jej dusza była prowadzona i pouczana wewnętrznie jedynie słodką miłością Boga, który dawał jej wszystko, czego potrzebowała. Katarzyna oddała się niemal całkowicie w ręce Pana, aby żyć przez około dwadzieścia pięć lat - jak pisze - „bez pośrednictwa jakiegokolwiek stworzenia, żyć pouczana i rządzona przez samego Boga”(Vita mirabile, 117r-118r), karmiąc się nade wszystko nieustanną modlitwą i Komunią Świętą przyjmowaną każdego dnia, co w jej czasach nie było powszechne. Dopiero wiele lat później Pan dał jej kapłana, który zatroszczył się o jej duszę. Katarzyna zawsze niechętnie zwierzała się i wyrażała doświadczenie swej mistycznej komunii z Bogiem, przede wszystkim ze względu na głęboką pokorę, jaką doświadczała w obliczu łask Pana. Jedynie perspektywa uwielbienia i możliwości pomagania w rozwoju duchowym innych ludzi pobudziła ją, aby powiedzieć innym, co się w niej wydarzyło, począwszy od chwili nawrócenia, które było jej doświadczeniem pierwotnym i podstawowym. Miejscem jej wstąpienia na szczyty mistyki był szpital Pammatone, największy kompleks szpitalny w Genui, którego była dyrektorką i inspiratorką. Tak więc Katarzyna żyła życiem w pełni czynnym, pomimo owej głębi swego życia duchowego. W Pammatone utworzyła się wokół niej grupa zwolenników, uczniów i współpracowników, zafascynowanych jej życiem wiary oraz miłością. Sam jej małżonek Giuliano Adorno, został nim na tyle pozyskany, że porzucił rozpustne życie, aby stać się tercjarzem franciszkańskim, przenieść do szpitala, i pomagać swej żonie. Zaangażowanie Katarzyny w opiekę nad chorymi trwało aż do końca jej ziemskiej pielgrzymki, 15 września 1510 r. Od nawrócenia do śmierci nie było wydarzeń nadzwyczajnych, ale dwa elementy charakteryzują całe jej życie: z jednej strony doświadczenie mistyczne, to znaczy głębokie zjednoczenie z Bogiem, odczuwane jako unia oblubieńcza, a z drugiej opieka nad chorymi, organizowanie szpitala, służba bliźniemu, zwłaszcza najbardziej potrzebującym i opuszczonym. Te dwa bieguny - Bóg i bliźni wypełniają całkowicie jej życie, praktycznie spędzone w obrębie szpitalnych murów. Drodzy przyjaciele, nigdy nie wolno nam zapominać, że im bardziej miłujemy Boga i trwamy w modlitwie, tym bardziej potrafimy prawdziwie kochać otaczające nas osoby, ponieważ będziemy zdolni do dostrzeżenia w każdej osobie oblicza Pana, który kocha bezgranicznie, nie czyniąc różnic. Mistyka nie tworzy dystansu wobec bliźniego, nie tworzy życia abstrakcyjnego, lecz raczej przybliża do drugiego człowieka ponieważ zaczyna się postrzegać świat oczyma i sercem Boga. Myśl Katarzyny o czyśćcu, ze względu na którą jest ona szczególnie znana, jest skondensowana w ostatnich dwóch częściach cytowanej księgi: „Traktat o czyśćcu” i „Dialogu między duszą a ciałem”. Ważne, aby zauważyć, że Katarzyna w swym doświadczeniu mistycznym nie ma nigdy szczególnych objawień o czyśćcu czy też doznających tam oczyszczenia duszach. Jednakże w pismach inspirowanych naszą Świętą jest to element centralny, a sposób jego opisania ma cechy oryginalne, na tle swej epoki. Pierwszy rys indywidualny dotyczy „miejsca” oczyszczenia dusz. W jej czasach przedstawiano go głównie odwołując się do obrazów związanych z przestrzenią: sądzono, że istnieje pewna przestrzeń, gdzie miałby się znajdować czyściec. U Katarzyny jednak czyściec nie jest przedstawiony jako element krajobrazu wnętrzności ziemi: jest to ogień nie zewnętrzny, ale wewnętrzny. Czyściec jest ogniem wewnętrznym. Święta mówi o drodze oczyszczenia duszy ku pełnej komunii z Bogiem, wychodząc od swojego doświadczenia głębokiego bólu z powodu popełnionych grzechów, w porównaniu z nieskończoną miłością Boga (por. Vita mirabile, 171v). Słyszeliśmy, że w czasie nawrócenia Katarzyna nagle odczuwa dobroć Boga, nieskończoną odległość swego życia od tej dobroci oraz palący ogień w swym wnętrzu. To jest ten ogień, który oczyszcza, jest to wewnętrzny ogień czyśćca. Także i tu jest rys oryginalny w porównaniu z myślą tamtej epoki. W istocie nie wychodzi się od zaświatów, aby powiedzieć o mękach czyśćcowych - jak to było w zwyczaju w tym czasie, a być może jeszcze dziś - aby następnie wskazać drogę do oczyszczenia i nawrócenia. Nasza Święta wychodzi od własnego doświadczenia życia wewnętrznego na drodze ku wieczności. Dusza - mówi Katarzyna - przedstawia się Bogu jako nadal związana pragnieniami i cierpieniami wynikającymi z grzechu, a to uniemożliwia jej, aby cieszyła się uszczęśliwiającą wizją Boga. Katarzyna stwierdza, że Bóg jest tak święty i czysty, że dusza zbrukana grzechem nie może się znaleźć w obecności Bożego majestatu (por. Vita mirabile, 177r). Także i my czujemy, jak bardzo jesteśmy oddaleni, jak bardzo jesteśmy pełni tak wielu rzeczy, które uniemożliwiają nam widzenie Boga. Dusza jest świadoma ogromnej miłości i doskonałej sprawiedliwości Boga, i w konsekwencji cierpi, że nie odpowiedziała w sposób prawidłowy i doskonały na tę miłość, a właśnie sama miłość wobec Boga staje się tym samym płomieniem, sama miłość oczyszcza z rdzy grzechu. U Katarzyny można dostrzec obecność źródeł teologicznych i mistycznych, z których zazwyczaj czerpano w owym czasie. W szczególności odnajdujemy typowy obraz zaczerpnięty od Dionizego Areopagity, to jest złotą nić, łączącą serce człowieka z samym Bogiem. Kiedy Bóg oczyścił człowieka, wiąże go cieniutką złotą nicią, jaką jest Jego miłość, i pociąga go ku sobie uczuciem tak silnym, że człowiek staje się „pokonanym, zwyciężonym, pozbawionym siebie”. W ten sposób serce człowieka jest opanowane przez miłość Boga, która staje się jedynym przewodnikiem, jedynym poruszycielem jego egzystencji (por. Vita mirabilis, 246 rv). Owa sytuacja wyniesienia ku Bogu i powierzenia się Jego woli, wyrażona obrazem nici, jest używana przez Katarzynę, aby wyrazić działanie światła Bożego na dusze w czyśćcu, światła, które je oczyszcza i unosi do wspaniałości promienistego blasku Bożego (por. Vita mirabilis, 179r). Drodzy przyjaciele! Święci w swoim doświadczeniu zjednoczenia z Bogiem, osiągają tak głębokie „poznanie” Bożych tajemnic, w którym nawzajem przenikają się miłość i poznanie, że stanowią pomoc dla teologów w ich wysiłkach badawczych, intellectus fidei rozumienia tajemnic wiary, rzeczywistego zgłębienia tajemnic, na przykład, czym jest czyściec. Poprzez swe życie święta Katarzyna poucza nas, że im bardziej kochamy Boga i wchodzimy w zażyłość z Nim na modlitwie, to tym bardziej pozwala się On poznawać i rozpala nasze serca swoją miłością. Pisząc o czyśćcu, Święta przypomina nam podstawową prawdę wiary, która staje się dla nas zachętą do modlitwy za zmarłych, aby mogli oni osiągnąć uszczęśliwiającą wizję Boga w komunii świętych (por. Katechizm Kościoła Katolickiego, 1032). Pokorna, wierna i wielkoduszna służba, jaką Święta zaoferowała przez całe życie w szpitalu Pammatone, to jasny przykład miłości dla wszystkich i szczególna zachęta dla kobiet, które wnoszą fundamentalny wkład na rzecz społeczeństwa i Kościoła, wraz ze swą cenną pracą, ubogaconą przez ich wrażliwość i poświęcenie się dla najbiedniejszych i najbardziej potrzebujących. Dziękuję. Tłum. st (KAI)/Watykan