Kierujący III Sekcją Sekretariatu Stanu abp Jan Romeo Pawłowski, delegat papieski ds. personelu dyplomatycznego Stolicy Apostolskiej przeczytał list papieża Franciszka do rektora uczelni o. Michała Palucha OP. Ojciec Święty wyraził w nim uznanie dla tej inicjatywy. Wskazał, że „głównym zadaniem Instytutu ma być refleksja nad kulturą współczesną” w oparciu o współpracę „z najwybitniejszymi filozofami, teologami oraz ludźmi kultury w jej najszerszym rozumieniu”.

- Sam zaś św. Jan Paweł II jest dla owego dzieła zarówno inspiracją, jak i pierwszym i najważniejszym twórcą, z uwagi na bogate i wieloaspektowe dziedzictwo, jakie nam pozostawił, a wcześniej jeszcze na dany przezeń przykład otwartego i kontemplacyjnego umysłu, rozmiłowanego w Bogu i człowieku, w stworzeniu, historii oraz sztuce – napisał papież.

Zwrócił uwagę, że różnorodne doświadczenia życiowe Jana Pawła II, „obejmujące największe tragedie jego czasów oraz osobiste cierpienie, postrzegane w świetle Ducha Świętego, prowadziły go do wyjątkowo głębokiej refleksji nad człowiekiem i jego kulturowymi korzeniami jako nieodzownym punktem odniesienia dla głoszenia Ewangelii”.

Zacytował słowa jego pierwszej encykliki papieża Polaka „Redemptor hominis”: „Zbliżamy się równocześnie do wszystkich kultur, światopoglądów, do wszystkich ludzi dobrej woli. Zbliżamy się z tą czcią i poszanowaniem, jakie od czasów apostolskich stanowiły o postawie misyjnej i misjonarskiej. Wystarczy przypomnieć św. Pawła, choćby jego przemówienie na ateńskim Areopagu. Postawa misyjna i misjonarska zaczyna się zawsze w poczuciu głębokiego szacunku dla tego, co «w człowieku się kryje», dla tego, co już on sam w głębi swojego ducha wypracował w zakresie spraw najgłębszych i najważniejszych - szacunku dla tego, co już w nim zdziałał ten Duch, który «tchnie: tam, gdzie chce»”.

- Stoi przed nami zadanie zadbania o żywotność takiej postawy, jeśli pragniemy być Kościołem w drodze, Kościołem, któremu nie wystarczy pielęgnowanie i zarządzanie tym, co jest, ale który pragnie pozostać wierny swej misji – podkreślił Franciszek.

Ze względu na obostrzenia związane z pandemią koronawirusa w uroczystości uczestniczyło niewielu gości. Był wśród nich kard. Stanisław Ryłko, archiprezbiter bazyliki Matki Bożej Większej w Rzymie i przewodniczący Rady Administracyjnej Fundacji Jana Pawła II z siedzibą w Rzymie. Zauważył, on, że nowy instytut nieprzypadkowo nosi imię Jana Pawła II, gdyż kultura była w jego nauczaniu jednym z centralnych tenatów. Polski purpurat przypomniał słowa papieża z jego przemówienia na forum UNESCO w 1980 r. o tym, że kultura odróżnia człowieka od reszty widzialnego świata i jest tym, dzięki czemu człowiek staje się bardziej człowiekiem. Dlatego ten instytut nie będzie dodatkiem, ale bijącym sercem uniwersytetu, przypominającym, że ma być on diakonią myśli, prawdy, mądrości i właśnie kultury. W setną rocznicę urodzin Karola Wojtyły instytut staje się darem urodzinowym uczelni dal swego absolwenta, wskazał kard. Ryłko. Na zakończenie przypomniał przekonanie Jana Pawła II: „Przyszłość człowieka zależy od kultury”.

- Naprawdę potrzebujemy tego instytutu – zapewnił socjusz prowincjała polskiej prowincji dominikanów o; Jarosław Głodek. Konieczna jest bowiem refleksja nad zaangażowaniem w pracę duszpasterską w obecnej kulturze, czy działać wbrew kulturze, czy może wewnątrz niej. Jest to ten sam problem, jaki mieli w XVI w. misjonarze w zetknięciu z rdzennymi mieszkańcami odkrywanych ziem. Potrzebujemy kryteriów dialogu z dzisiejszą kultura – stwierdził polski zakonnik, którym połączono się za pośrednictwem internetu.

Wykład inauguracyjny, dzięki internetowemu połączeniu z Paryża, wygłosił francuski filozof prof. Rémi Brague. Poświęcił go refleksji nt. Europy „w duchu” Jana Pawła II. Zwrócił uwagę, że Europa i chrześcijanstwo są związane z silnymi więzami, które jednak nie oznaczają tożsamości, gdyż chrześcijaństwo jest „starsze i szersze” niż Europa. I o ile Europa nie stworzyła chrześcijaństwa, o tyle chrześcijaństwo stworzyło Europę i przyczyniła się do jego rozwoju poza basenem Morza Śródziemnego. Ludy celtyckie, słowiańskie, bałtyckie, ugro-fińskie mogły wejść do europejskiej rodziny narodów dzięki podzielaniu podstawowych zasad, których źródłem było chrześcijaństwo. Europa odwdzięczyła się chrześcijaństwu, rozprzestrzeniając je po całym świecie, dzięki działalności misyjnej.

Według Brague’a, wciąż aktualna jest diagnoza Jana Pawła II na temat duchowego kryzysu Europy, wypowiedziana w 1982 r. w Santiago Compostela. Wśród chorób był indywidualizm i zbiorowa amnezja, będąca rodzajem utraty kulturowej pamięci, także o chrześcijańskich dogmatach. Światło na ten kryzys papież rzucił także, gdy w encyklice „Evangelium vitae” pisał o „kulturze śmierci”. Wyrażenie to odnosiło się zarówno do problematyki bioetycznej, jak również do społecznego ucisku słabszych przez silniejszych. Lekarstwem na rozpoznane choroby, jakie przepisał Jan Paweł II, jest nowa ewangelizacja, pozwalająca odzyskać chrześcijański sposób myślenia.

Francuski filozof zwrócił uwagę, że „oryginalną nutą” w nauczaniu papieża było położenie akcentu na kulturę, podczas gdy ówcześni eksperci podkreślali raczej problemy gospodarcze i społeczne. Dla Jana Pawła II kultura „skrystalizowanym rezultatem tego, co nazywał antropologią”, przez którą rozumiał nie dyscyplinę naukową, lecz całościową wizję istoty ludzkiej. Uszczegółowił biblijną koncepcję człowieka, który od poczęcia do naturalnej śmierci jest pełnoprawną osobą, a jej dusza i ciało zasługują na bezgraniczny szacunek. Osoba ta nie jest „czasową inkarnacją wiecznej istoty, lecz podmiotem przygody, w której stawką jest jej los”.

Brague przyznał, że „Jan Paweł II już należy nie tylko do kanonu, ale i do historii”. Nie oznacza to jednak, że jego myśl należy uroczyście złożyć do grobu. Przeciwnie: jego nauczanie wciąż jest aktualne. Dotyczy to jego myśli o Europie, którą widział nie tylko jako pojęcie geograficzne, ale jako kulturę, opartą na wizji człowieka, mającej swe źródło w chrześcijaństwie.

Na zakończenie filozof wskazał na nauczanie o Europie dwóch następców Jana Pawła II. Benedykt XVI, który zasadniczo kontynuował jego myśl. Zwracał też uwagę, że nie wszyscy ludzie podzielający wartości chrześcijańskie sami są chrześcijanami, dlatego nie szukają korzeni tych wartości. Należy wchodzić z nimi w dialog nie tylko dlatego, że są „obiektywnymi sojusznikami”, lecz po prostu dlatego, że mówią prawdę o pozytywnym z natury wkładzie chrześcijaństwa w cywilizację i to, że kultura, której powstanie było możliwe dzięki chrześcijaństwu jest warta obrony.

Z kolei Franciszek dotyka rany kontynentu europejskiego, jaką jest jego starzenie się i „bezpłodność”. Przestrzega, że Europa jako określona forma kultury nie otrzymała obietnicy życia wiecznego, a „cmentarze są pełne wymarłych cywilizacji”. Tymczasem – analizował Brague - kultura może umrzeć tylko wtedy, gdy ludzi w niej i poprzez nią żyjący chcą, by zniknęła wraz z nimi albo przynajmniej nie przeszkadza im to, że zmiecie ją wiatr historii. Rodzi się więc pytanie: „Czy ratowanie naszego stylu życia rzeczywiście jest warte zachodu?” i czy dla ocalenia go bylibyśmy skłonni ponieść jakąś ofiarę w postaci rezygnacji z części tego, co posiadamy.

- W tych dwóch punktach rzeczywistość nadała spostrzeżeniom Jana Pawła II nową głębię – zakończył francuski naukowiec.

Inicjatorami powołania Instytutu są polskie organizacje pozarządowe: Fundacja Świętego Mikołaja i Fundacja Futura – Iuventa. – Ta nowa międzynarodowa instytucja akademicka, powołana do życia z inicjatywy polskich środowisk katolickich, będzie gościć wybitnych naukowców, prowadzić interdyscyplinarne badania naukowe, prace dydaktyczne, a także intelektualną refleksję nad kluczowymi problemami współczesnego świata, widzianymi z intelektualnej i duchowej perspektywy świętego Jana Pawła II – powiedział KAI o. prof. Michał Paluch OP, rektor Angelicum. Do współpracy w roli wykładowców Instytutu zapraszani będą wybitni intelektualiści z całego świata, reprezentujący różne dyscypliny naukowe.

W informacji przekazanej KAI zaznaczono, że intencją inicjatorów jest utworzenie ośrodka interdyscyplinarnych studiów i badań naukowych, traktującego nauczanie Karola Wojtyły jako punkt wyjścia i stały punkt odniesienia w refleksji nad najbardziej aktualnymi problemami współczesnego Kościoła i świata. - Wierzymy, że wraz z Janem Pawłem II można i należy patrzeć nie tylko na czasy jego pontyfikatu, ale również na współczesne i przyszłe problemy wiary, filozofii, kultury, nauki, polityki i kwestie społeczne – mówi dr Dariusz Karłowicz, prezes Fundacji Świętego Mikołaja oraz założyciel „Teologii Politycznej”. - Chcemy skupiać się nie tylko na badaniu dorobku Wielkiego Papieża, ale również na myśleniu wraz z nim o najważniejszych sprawach kultury duchowej, a więc np. solidarności, miłosierdziu, sztuce chrześcijańskiej, miejscu Kościoła we współczesnym świecie czy kryzysie duchowym Europy – dodaje Karłowicz.

Instytut Kultury Św. Jana Pawła II jest częścią Wydziału Filozofii Papieskiego Uniwersytetu Św. Tomasza z Akwinu w Rzymie . Pierwsi jego studenci zaczną zajęcia wraz z początkiem roku akademickiego 2020/2021. Do współpracy w roli wykładowców co roku zapraszani będą wybitni intelektualiści z całego świata, reprezentujący różne dyscypliny naukowe. Równolegle uruchomiony zostanie program stypendialny dla młodych naukowców.

Pierwszym dyrektorem Instytutu został o. Ryszard Rybka OP, wykładowca teologii moralnej na Wydziale Teologii Angelicum.