Usytuowane są one w nieco innych światach: Cezarea Nadmorska – nad spokojnym na ogół Morzem Śródziemnym, Filipowa – u stóp góry Hermon, u źródeł Jordanu. Rejon Cezarei Filipowej, znanej lepiej z Pisma Świętego, stanowi najbardziej wysunięty na północ teren Galilei, do którego dotarł Jezus Chrystus. Ale i Cezarea Nadmorska, nazywana także Palestyńską, jest wymieniana w Nowym Testamencie, przede wszystkim w związku z działalnością apostołów Piotra i Pawła.

Stolica Judei

Rozkwit dawnej osady fenickiej, nazywanej Wieżą Stratona, nastąpił za czasów Heroda Wielkiego. Doprowadził do powstania nowego miasta i portu, ku czci cesarza Augusta, nazwanych Cezareą. Port zbudowano na surowym brzegu bez zatoczki, bez osłony od prądów morskich. Chodziło o przechwycenie morskich szlaków na trasie z Aleksandrii w Egipcie do Seleucji w Syrii, skąd rozchodziły się szlaki do Grecji i Italii.

Port – po świątyni jerozolimskiej najwybitniejsze dzieło inżynierów Heroda i niekłamana duma biblijnej Palestyny – był sensem istnienia Cezarei. Samo miasto zostało zbudowane na miarę tych w Italii.

W 6 r. p.n.e., gdy Judeę i Samarię oficjalnie wcielono do rzymskiej prowincji Syrii, Cezarea Nadmorska na prawie 600 lat stała się stolicą rzymskiej prowincji Judea oraz siedzibą zarządcy tymi terytoriami – namiestnika cesarskiego. To tu mieszkali prefekci, potem prokuratorzy, a w odległej o półtorej godziny jazdy samochodem Jerozolimie stacjonował jedynie wojskowy garnizon dowodzony przez trybuna.

Tabliczka z inskrypcją

W Cezarei rezydował też prokurator (prefekt) Poncjusz Piłat, ale – jak jego poprzednicy i następcy – na większe święta, gdy do Jerozolimy napływały tysiące Żydów, przybywał tu, by dopilnować porządku w mieście, szczególnie w części świątynnej. Poncjusz Piłat rozbudował Cezareę, a w bazylice – miejscu oficjalnych posiedzeń – umieścił tabliczkę z inskrypcją po łacinie: „Poncjusz Piłat, prefekt Judei, dedykował Tiberieum cezarejczykom”. Odnaleziono ją w 1961 r., jest to autentyczny dokument pozabiblijny, świadczący o historyczności Piłata.

Piłat był najwyższą instancją w procesie Jezusa. Ewangelie starają się wykazać, że chciał dowieść niewinności Jezusa i Go uwolnić. Mimo przekonania o Jego niewinności nakazał ubiczować Jezusa oraz  skazał Go na śmierć krzyżową. Przed tłumem, na znak odcięcia się od sprawy, jak wiadomo, umył ręce.

Obok siebie

Ann Wroe w biografii Piłata opisała odkrycie przez archeologów w 1997 r. w Cezarei fragmentu jego pałacu. Znaleziono pomieszczenie, które powstało później niż w czasach Piłata, ale wzniesione w miejscu poprzedniego, służącego podobnym celom, z czarno-białą mozaiką na podłodze, ułożoną w napis: „Przybyłem do tej sali w dobrej wierze, iż będę bezpieczny”. Pomieszczenie stanowiło najpewniej salę, w której przesłuchiwano i torturowano więźniów.

Przez kilka lat Piłat i Jezus działali na tym samym obszarze. Chociaż Piłat większość czasu spędzał w Cezarei, a Jezus w Galilei, ich ścieżki – przypuszcza Ann Wroe w biografii Piłata – od czasu do czasu musiały się przecinać.

Czasami znajdowali się blisko siebie. „Wydawało się, że jedynie chwila dzieli ich od spotkania. Jeden zatrzymuje się przed drzwiami w chwili, gdy drugi wychodzi. Jeden spogląda w bok akurat w momencie, gdy drugi przechodzi ulicą...”– spekuluje autorka.

Aktywność Jezusa została odnotowana przez ludzi Piłata. Donoszono mu, że Jezus naucza na pograniczu Judei, po drugiej stronie Jordanu, oraz w Jerychu. Widziano Go, jak obchodził prowincję, a po Jego pobycie ludzie mdleli albo trwali w zdumieniu.

Podróże misyjne

Do Cezarei chrześcijaństwo dotarło bardzo wcześnie. Stąd pochodził Filip diakon, jeden z kolegium siedmiu, zwany Ewangelistą – nie dlatego, że spisał Ewangelię, lecz dlatego, że ją głosił. To tu setnikowi Korneliuszowi ukazał się Anioł Pański, który polecił sprowadzić z Jaffy Piotra. Gdy Piotr przybył do domu Korneliusza, Duch Święty zstąpił na wszystkich, którzy słuchali jego nauk, także na pogan. Wtedy Piotr ochrzcił rodzinę Korneliusza i w ten sposób pierwszego poganina przyjętego na łono chrześcijańskie.

W tutejszym porcie, podczas swej drugiej i trzeciej podróży misyjnej, Paweł wyszedł na ląd i zatrzymał się u diakona Filipa. Tu Apostoł dwa razy wsiadł na statek: pierwszy raz – gdy udawał się do Tarsu, a drugi – gdy jako więzień był transportowany do Rzymu po dwuletnim pobycie w tutejszym więzieniu.

W 325 r. cesarz Konstantyn I Wielki ogłosił Cezareę miastem chrześcijańskim, co zaowocowało jej szybkim rozwojem.

Święty Graal

W czasach bizantyjskich miasto było jednym z najważniejszych ośrodków intelektualnych. Słynna biblioteka szczyciła się zbiorem 30 tys. woluminów, m.in. pismami św. Grzegorza z Nazjanzu i św. Bazylego Wielkiego oraz dziełami ze zbiorów wielkiego starożytnego filozofa chrześcijańskiego Orygenesa. Tu mieszkał i tworzył abp Euzebiusz z Cezarei – pisarz, teolog i historyk chrześcijański, autor historii kościelnej, pierwszej próby przedstawienia dziejów Kościoła.

W 638 r. Cezarea dostała się pod panowanie muzułmanów, którzy zamordowali ponad 50 tys. jej mieszkańców i zniszczyli bibliotekę. Miasto jednak szybko się odrodziło. Stało się też celem pierwszej krucjaty. Gdy w 1101 r. zdobyli je krzyżowcy, odzyskało swoją świetność. Z okresu krucjat pochodzi wzmianka o znalezieniu Świętego Graala.

Święta czarka

Być może ma ona związek ze znalezieniem innego przedmiotu zidentyfikowanego jako Święty Kielich, który dziś jest przechowywany w kościele św. Wawrzyńca w Walencji. Miał on służyć Jezusowi podczas Ostatniej Wieczerzy i jak wykazały badania – pochodzi z tamtego okresu. W czasach Jezusa pito z kamiennych czarek, takich jak ta z Walencji. Uchwyty i podstawę dodano później, dla ozdoby.

W połowie XIII wieku król Francji Ludwik IV ufortyfikował miasto i otoczył je fosą. W kolejnych latach Cezareę zdobył mamelucki sułtan Bajbars. Miasto powoli niszczało, a z czasem zostały z niego tylko ruiny.

W okresie swojej świetności miasto posiadało: amfiteatr – co 5 lat odbywały się w nim igrzyska z walkami gladiatorów i przedstawieniami teatralnymi, agorę, łaźnię, targowisko i reprezentacyjne ulice, pod którymi biegły kanały. Wodę doprowadzano akweduktem ze źródeł na górze Karmel. Dobrze zachowany fragment wodociągu stoi nadal przy plaży.

U wrót Hadesu

Trudno wymienić ważniejsze biblijne miejsca na północ od Jeziora Galilejskiego, tyle ich jest – ocenia Jan Gać w osobistym przewodniku po Ziemi Świętej. Należy wspomnieć o Banias, kurorcie z rzymskich czasów, uznawanym za siedzibę Pana – bóstwa czczonego w tym miejscu od czasów greckich, gdy Seleucydzi z Syrii pokonali ok. 200 r. p.n.e. Ptolemeuszów. Od tego czasu bożek Pan odbierał w tutejszej grocie wielką cześć.

Filip, syn Heroda Wielkiego, by zaspokoić gusta Rzymian, obok Banias założył miasto i nazwał je Cezareą – ku czci cesarza Oktawiana, do którego chętnie przyjeżdżali Rzymianie. Miejsce to było piękne, klimat chłodniejszy, a leczniczym właściwościom tutejszych źródeł patronował ów bożek – Pan.

W zachowanych do dziś niszach wykutych w górze stały posągi bóstwa o – jak pisze Jan Gać – szkaradnym wyglądzie. Na głowie ozdobionej brodą miało ono rogi i kopyta, a jego korpus pokryty był włosiem. Ludzie przychodzili tu m.in. po wyrocznie i aby zamoczyć stopy w źródłach Jordanu wyciekających spod skał.

Właśnie to miejsce – u stóp Hermonu i jednego ze źródeł Jordanu, a wydawałoby się, że u wrót Hadesu – wybrał Jezus na założenie Kościoła dla nowego świata, zaznacza w książce Jezus Chrystus. Biografia Peter Seewald, autor głośnych wywiadów z Benedyktem XVI.

Znad jeziora Genezaret

Obecność Jezusa w tej okolicy potwierdzają dwaj ewangeliści: Mateusz i Marek. Mateusz stwierdza, że „Jezus przyszedł w okolice Cezarei Filipowej” (16, 13 n.), natomiast Marek – że „Jezus udał się ze swoimi uczniami do wiosek pod Cezareą Filipową” (8, 27 n.).

Rejon Cezarei Filipowej to najbardziej wysunięty na północ teren Galilei – ziemi obiecanej niegdyś przez Jahwe patriarchom i zajętej przez powracający z Egiptu naród synów Izraela – do którego dotarł Jezus.

Miał się tam udać znad jeziora Genezaret, po cudownym rozmnożeniu chleba i ryb dla tłumu. Według relacji Marka, Jezus przypłynął łodzią w okolice Dalmanuty i po przeprawieniu się na drugi brzeg przybył do Betsaidy, skąd wyruszył na północ. W relacji Mateusza odpowiednikiem Dalmanuty jest Magedan.

Piotr, czyli Skała

Jezus zaskakuje tu uczniów pytaniem: „Za kogo ludzie uważają Syna Człowieczego?”. Niektórzy – wyjaśniają mu Apostołowie – za Jana Chrzciciela, inni za Eliasza, Jeremiasza, a jeszcze inni za jednego z proroków. Za kogo z kolei uważają Go oni sami? Na to pytanie odpowiada jedynie Piotr, który wyznaje swą wiarę w mesjańską godność oraz w synostwo Boże Jezusa: „Ty jesteś Mesjasz, Syn Boga żywego”.

Przy okazji wyznania Piotra pada zapewnienie co do losów Kościoła: „Ty jesteś Piotr [czyli Skała], i na tej Skale zbuduję Kościół mój, a bramy piekielne go nie przemogą. I tobie dam klucze królestwa niebieskiego; cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie”. Nic dziwnego, że to miejsce stało się miejscem pielgrzymek chrześcijan.

W masywie Hermonu

Turyści chętnie odwiedzają w tej okolicy zamek Nimrod – ruiny XIII-wiecznej fortecy, którą wzniósł panujący tu al-Malik al-Aziz Othman, gubernator dynastii Ajjubidów, aby odciąć krzyżowcom drogę do Damaszku. Wcześniej miała stać w tym miejscu twierdza krzyżowców, w której przejściowo stacjonowali też członkowie osławionej muzułmańskiej sekty fanatyków zabójców asasynów.

Ozdobą położonego w pobliżu Parku Narodowego Banias jest wodospad Banias – zespół uskoków i górskich jeziorek znany z urody już w starożytności. Woda bije z podnóża Hermonu, a potem spada 200 m w dół. Tak powstaje rzeka Hermon, która potem łączy się z rzeką Dan, tworząc Jordan.

Hermon to potężny masyw górski, stanowiący najwyższe ogniwo łańcucha górskiego Antylibanu, ciągnącego się ok. 150 km. Wierzenia ludów starożytnego Bliskiego Wschodu łączyły wysokie szczyty z miejscami zamieszkiwania bogów. W masywie odnaleziono pozostałości ponad 20 świątyń. Na najwyższym spośród jego trzech wierzchołków odkryto pozostałości świątyni znanej jako Qasr Antar. Datowana na I-IV wiek n.e. była najwyżej położoną (2814 m n.p.m.) starożytną świątynią w tej części świata.