Jak dotąd Białorusini uchodzili za naród niezdolny do większego buntu, który prawie bezkrytycznie wspiera władzę. Najwidoczniej naród musiał dojrzeć do tego, aż nadejdzie świadome pokolenie Białorusinów, które doprowadzi do największych protestów w historii tego kraju.

Zarówno elity europejskie, jak i amerykańskie wydają się zaskoczone skalą oraz pokojowym stylem protestów na Białorusi. Po pierwszych ostrych starciach na ulice wyszły kobiety z kwiatami, co skłoniło wielu policjantów do przejścia na stronę opozycji. Pojawiły się też wielkie strajki w przedsiębiorstwach państwowych oraz w telewizji publicznej. – Nadal nie można wykluczyć użycia siły przez służby lojalne wobec władzy na Białorusi. Na razie wydaje się jednak, że Łukaszenka nie ma wystarczających sił, by zapanować nad protestami w tak dużej skali – uważa Agnieszka Romaszewska-Guzy, redaktor naczelna TV Biełsat.

Rosjanie na Białorusi?

Łukaszenka myślał, że może na Białorusi rządzić dalej przy użyciu tych samych metod przez 26 lat swojej prezydentury. Nie zauważył jednak zmian pokoleniowych i społecznych. Białorusini, którzy mieli 10 lat, gdy wybrano Łukaszenkę, dziś mają prawie 40 lat. Założyli swoje rodziny, odwiedzają inne kraje i korzystają z cyfrowej wymiany informacji. Chcą mieć wpływ na wybór władzy, a widzą jedynie fałszerstwa i brutalne represje powyborcze. Właśnie to obudziło pokojowy i największy w historii bunt społeczny.

Rosja nie będzie interweniować militarnie w Mińsku, bo to oznaczałoby kolejne sankcje, ale chyba najważniejszym powodem są relacje między narodem białoruskim i rosyjskim – rosyjscy eksperci są zgodni, że za kryzys na Białorusi odpowiedzialny jest sam Łukaszenka, który przesadził z represjami po 9 sierpnia. Ich zdaniem, otwarta interwencja militarna w obronie prezydenta oznaczałaby wielki opór społeczny, który mógłby się przerodzić we wrogość Białorusinów wobec Rosji – ocenia Marek Budzisz w dyskusji zorganizowanej przez Strategy and Future.

Władimir Putin z wielkim niepokojem patrzy na wydarzenia na Białorusi z jeszcze jednego powodu. Kreml boi się interweniować na Białorusi także dlatego, że fala protestów może się rozlać również w Rosji. Otrucie Aleksieja Nawalnego, najgroźniejszego rywala Putina, wskazuje na to, że rosyjskie służby specjalne już zaczęły stosować swoją antyopozycyjną „profilaktykę”.

Niechciany szczyt

Unia Europejska z wielkim oporem podjęła temat kryzysu na Białorusi. Pewnie tematu w ogóle by nie było, gdyby nie twarde stanowisko Polski i państw z naszego regionu. Na wniosek premiera Mateusza Morawieckiego przywódcy 27 krajów jednoznacznie stwierdzili, że nie uznają sfałszowanych wyników wyborów na Białorusi. Szczyt UE poparł pomysł, by Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie wsparła dialog wewnątrzbiałoruski na rzecz wyjścia z kryzysu i przeprowadzenia nowych wyborów.

Unia Europejska podjęła decyzję o nałożeniu sankcji na osoby, które są odpowiedzialne za represje na Białorusi oraz zadeklarowała pomoc materialną dla opozycji. – Podkreśliliśmy, że nie wolno doprowadzać do jakichkolwiek zewnętrznych interwencji. To oczywiście pod adresem Rosji, bo wiemy, że prezydent Łukaszenka prowadzi rozmowy z prezydentem Putinem, i chcemy, żeby proces demokratyzacji Białorusi był w rękach białoruskiego narodu. To jest podstawowy cel. Każdy naród, każde społeczeństwo chce decydować o swoim losie – zaznacza po szczycie premier Morawiecki.

Polska od pierwszych dni protestu żądała reakcji UE ws. Białorusi. Początkowo Berlin się nie zgodził. Zmienił zdanie dopiero wtedy, gdy protesty przybrały na skali. – Dobrze, że szczyt się w ogóle odbył, ale niestety nie było zgody wszystkich na to, żeby powiedzieć Rosji, że będą ciężkie sankcje, jeśli będzie interweniowała na Białorusi – podkreśla europoseł Jacek Saryusz-Wolski z PiS. – Przecież w tej chwili mamy do czynienia z kontrofensywą reżimu wspartego przez hybrydową obecność Rosjan w Mińsku. Telewizją zarządzają Rosjanie, na miejscu są wysocy przedstawiciele Federalnej Służby Bezpieczeństwa Rosji, doradcy polityczni i siłowi – dodaje Saryusz-Wolski.

Bezpieczeństwo Polski

Trudno jednak mówić o jedności europejskiej ws. Białorusi. Francuscy politycy wielokrotnie podkreślali, że Białoruś to rosyjska strefa wpływów. – To państwo nie jest w Europie, jest na granicy między Europą a Rosją, a jego sytuacja jest inna niż Ukrainy czy Gruzji – twierdzi Thierry Breton, unijny komisarz z Francji. Również reakcje Białego Domu ws. Białorusi są bardzo ostrożne. Świat zachowuje się tak, jakby nie chciał tych prodemokratycznych protestów na ulicach Mińska. Dlaczego?

Wszyscy już przyzwyczaili się do reżimu Łukaszenki, a USA są zaangażowane w globalny konflikt z Chinami i chcą spokoju w tej części świata. Łukaszenka nie był demokratą, ale przynajmniej w pewnym stopniu dbał o niezależność Białorusi względem Rosji i potrafił się postawić Putinowi. W ostatnich latach na Białoruś sprowadzał chińskie inwestycje, które miały być przeciwwagą dla uzależniania się od Moskwy. Teraz pozycja międzynarodowa Łukaszenki jest znacznie słabsza i może on łatwo wpaść w objęcia Kremla. – Osłabiony protestami Łukaszenka pozostanie sam na sam wobec rosyjskiej presji, wywieranej w celu wymuszenia pogłębionej integracji w ramach państwa związkowego – mówi Kamil Kłysiński z Ośrodka Studiów Wschodnich.

Jeżeli Rosji uda się przejąć resztę wpływów na Białorusi, to zmieni się całkowicie geopolityczna układanka w Europie Środkowej. Osłabi się bezpieczeństwo Polski, krajów nadbałtyckich oraz całej wschodniej flanki NATO. – Białoruś jest podstawą bezpieczeństwa Polski, bo właśnie ze wschodniego terenu emanuje największe niebezpieczeństwo dla naszego państwa – podkreśla dr Jacek Bartosiak, prezes Strategy and Future. – Przecież chodzi o teren, który znajduje się niecałe 200 km od Warszawy. Białoruś może załamać bezpieczeństwo na Litwie, Łotwie, w Estonii oraz Polsce, lecz jakby przeszła do naszego obozu, cały region stałby się o wiele bezpieczniejszy. To jest bardzo duża stawka, o którą toczy się teraz gra – dodaje Bartosiak.

Inny, odważny naród

Pod koniec grudnia 2019 r. Łukaszenka ostro skonfliktował się z Putinem. W efekcie zaczął zacieśniać kontakty zarówno z USA, jak i Chinami. Jeszcze kilka miesięcy temu budował narrację, że Rosja jest zagrożeniem dla suwerenności Białorusi, a teraz prosił Moskwę o pomoc przed protestami własnych obywateli.

Sytuacja na Białorusi jest dynamiczna. Wielu ekspertów uważa, że na rękę Rosji byłoby przejęcie władzy przez kogoś umiarkowanego, akceptowanego na Zachodzie i uległego wobec Kremla. Niezależnie od tego, czy prezydentem pozostanie Łukaszenka, czy Białorusini wybiorą kogoś innego, nad wszystkim będą chcieli czuwać Rosjanie. Nie można wykluczyć, że bieg wydarzeń wymknie się spod kontroli.

Jedno jest jednak pewne – Białoruś nie będzie już tym samym państwem, a Białorusini tym samym spolegliwym narodem. Wydarzenia z sierpnia 2020 r. już odcisnęły swój ślad na ich obywatelskiej postawie. Dziś są o wiele bardziej odważni.