W cyklu prezentującym dawne placówki jezuickie na terenie naszej diecezji przybliżyłem dotychczas klasztory w Głogowie, Międzyrzeczu, Wschowie i Otyniu. Tym razem postaram się, choć pokrótce, opisać dzieje zakonu w Żaganiu.
Z jezuickich dziejów
Towarzystwo Jezusowe, czyli popularni jezuici, zostało założone przez św. Ignacego Loyolę, a zatwierdzone przez papieża Pawła III w 1540 r. Powstanie zakonu wpisywało się w potrydencką reformę Kościoła katolickiego. Nowi zakonnicy poświęcali się szczególnie szkolnictwu i wychowaniu młodzieży, a także misjom. W krótkim czasie ich placówki pokryły Europę gęstą siecią.
Reklama
Z ciekawostek warto wspomnieć, że w XVI wieku stworzyli tzw. Republikę Guaranów w Ameryce Południowej, czyli pierwsze i jak dotąd jedyne państwo zorganizowane według idei „od każdego według jego możliwości, każdemu według jego potrzeb”. Niestety, ich bardzo owocna działalność została przerwana. W 1773 r. papież Klemens XIV, pod naciskiem władz świeckich, rozwiązał zakon. Dekret kasacyjny nie został jednak ogłoszony na ziemiach wcielonych do Rosji po pierwszym rozbiorze Polski. Dzięki temu zakon mógł przetrwać aż do przywrócenia go w 1814 r. Współcześnie liczy prawie 17 tys. członków na całym świecie. Jezuici prowadzą prawie pół tysiąca liceów i uniwersytetów. W Polsce pracują w ponad 40 miejscach. Na terenie naszej diecezji nie ma żadnej ich placówki, choć po II wojnie światowej, gdy Szczecin należał jeszcze do naszej administracji, to w tym mieście znajdował się ich klasztor.
Współcześnie zakon liczy prawie 17 tys. członków na całym świecie.
Początki budynku
Dawne budynki jezuickie w Żaganiu to dziś m.in. szkoła średnia. Na początku zaś swego istnienia miejsce to należało do franciszkanów. Z ich obecnością wiąże się również budowa kościoła świętych Piotra i Pawła. Dzieje samej świątyni rozpoczynają się w 1272 r., gdy książę Konrad II Garbaty sprowadził do Żagania duchowych synów św. Franciszka. Książę wzniósł dla zakonników klasztor oraz kościół obok murów miejskich. Przez dwieście lat nie było w tym miejscu żadnych poważnych katastrof. Większa zmiana nastąpiła dopiero w 1485 r., gdy kompleks został odbudowany po pożarze. W 1539 r. klasztor przejęli protestanci i władali w nim aż do 1652 r. Wnętrze kościoła zostało przystosowane do liturgii luterańskiej, a w samej świątyni pojawiły się empory. W 1604 r. przy kościele została wzniesiona wieża, którą w późniejszym okresie jezuici przebudowali w stylu klasycystycznym.
Pierwsi jezuici
Wraz z przybyciem protestantyzmu na Śląsk, nowe wyznanie bardzo szybko rozprzestrzeniło się w Żaganiu. Wystarczy wspomnieć, że po stu latach od wybuchu reformacji do katolicyzmu przyznawało się w Żaganiu, obok duchownych, tylko kilka rodzin szlacheckich. Mieszkańcy wsi byli już w zdecydowanej większości luteranami lub kalwinami. Do Żagania jezuici przybyli dzięki Albrechtowi von Wallenstein, który sprowadził ich z Głogowa. Pierwszym jezuitą, który przybył do miasta, był o. Henryk z Głogowa. Odprawił on jednak tylko procesję Bożego Ciała i powrócił do Głogowa. Po uzgodnieniu wszystkich kwestii organizacyjnych 1 lutego 1629 r. do Żagania przybyło ostatecznie trzech zakonników: o. Paweł Gulden jako superior, o. Augustyn Hermann i znowu o. Henryk Miller z Głogowa. Wallenstein na ich potrzeby przekazał kościół świętych Piotra i Pawła, klasztor i szkołę, które pierwotnie należały do franciszkanów, a przed przybyciem jezuitów były użytkowane przez protestantów. Głównym zadaniem żagańskich jezuitów była rekatolicyzacja miasta.
Reklama
Pierwsi jezuici w Żaganiu nie mieli łatwego zadania. Szczególnie dotkliwie odczuwali brak wystarczających środków potrzebnych do życia i prowadzenia misji. Pomimo tych trudności bardzo ofiarnie zabrali się do pracy. W 1630 r. ich gimnazjum miało już trzy klasy gramatyki i jedną klasę przygotowawczą.
Rozwój w trudnościach
Fundacja w Żaganiu została zatwierdzona w 1635 r. przez cesarza Ferdynanda II. Choć mieli tak duże poparcie dla swojej pracy, musieli się jednak zmagać tak z miejscowymi protestantami, jak i samym zakonem franciszkańskim, do których budynki wcześniej należały. Na ich działalność miała wpływ także niepewna sytuacja polityczna na Śląsku. W latach 30., 40. i 50. XVII wieku musieli opuszczać kilkukrotnie Żagań.
Początkowo jezuici prowadzili w Żaganiu czteroklasową szkołę powszechną, którą później przekształcono w gimnazjum łacińskie. W 1658 r. ich placówka nabyła prawa kolegium, a jego pierwszym rektorem został o. August Geynitius. Udało się im także pomyślnie załatwić spory z franciszkanami o ich własność. 18 marca 1679 r. Innocenty XI przyznał jezuitom dawny klasztor na własność. Zakonnicy prowadzili w Żaganiu także Konwikt św. Józefa dla młodzieńców, dwie kongregacje maryjne dla uczniów, a dla mieszkańców Bractwo św. Izydora. Po pożarze w 1688 r. wzniesiono nowy budynek w stylu barokowym, według projektu nadwornego architekta Lobkowiców Antonio della Porta, który istnieje do dnia dzisiejszego. W 1733 r. dobudowano skrzydło północne.
Początkowo jezuici prowadzili w Żaganiu czteroklasową szkołę powszechną, którą później przekształcono w gimnazjum łacińskie.
Ku końcowi
Pomimo różnych trudności i nieszczęśliwych pożarów aż do 1740 r. jezuici prowadzili bardzo owocną pracę wśród miejscowej ludności. I choć żagańska placówka była finansowo zależna od klasztoru jezuitów w Otyniu, to i tak własnymi siłami udało się zakonnikom prowadzić wiele dzieł dla mieszkańców. Sytuacja zmieniła się radykalnie po 1740, gdy Śląsk przeszedł pod panowanie protestanckich Prus. Skończyła się opieka i wsparcie ze strony państwa. Zmieniło się także nastawienie protestanckich mieszkańców miasta. Dodatkowo sytuację komplikowała decyzja króla pruskiego Fryderyka II Wielkiego, który obciążył wszystkie śląskie kolegia jezuitów ogromnymi podatkami. Nie bez znaczenia były także tzw. wojny śląskie, które niszczyły region.
***
Dzieje żagańskich jezuitów kończą się 13 lutego 1772 r., gdy ogłoszono decyzję o kasacie zakonu. Ponad 150 lat ich obecności były naznaczone wieloma krzyżami, cierpieniem i wyrzeczeniami. Udało im się jednak odrodzić i rozwinąć katolicyzm w Księstwie Żagańskim.
