Reklama

Niedziela Podlaska

Tradycje i zwyczaje karnawałowe na Podlasiu

Zapusty, mięsopust to inaczej karnawał, czyli okres od uroczystości Trzech Króli do wtorku poprzedzającego Środę Popielcową. Był to czas zabaw, tańców, widowisk, wielkiego ucztowania

Niedziela podlaska 9/2019, str. IV

[ TEMATY ]

post

M.studio/fotolia.com

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Okres przedpościa obejmował trzy niedziele zwane: siedemdziesiątnica, sześćdziesiątnica i pięćdziesiątnica (Septuagesima, Sexagesima, Quinquagesima), nazwy polskie: starozapustna, mięsopustna, zapustna, co oznaczałoby dzień 70., 60. i 50. przed Wielkanocą. Ścisłe obliczenie wykaże, że liczby te nie są dokładne. Ponieważ pierwszą niedzielę Wielkiego Postu nazywano quadragesima (czterdziestnicą), stąd też i trzem poprzednim niedzielom dano nazwy od liczb zaokrąglonych. Te trzy niedziele stanowiły jedną całość. Niedziele te były wstępem do całego okresu wielkanocnego. Określenie starozapustna znaczy, że wierni pościli w tym okresie, choć w formie łagodniejszej niż to czyniono w Wielkim Poście. Nazwa zaś mięsopustna wywodzi się od zwyczaju dawnych chrześcijan, którzy od tej niedzieli wstrzymywali się od spożywania mięsa. Niedziela z kolei zapustna jest ostatnią przed Wielkim Postem.

Niedziele te pojawiły się w wiekach VI-VIII na Wschodzie, gdzie nie poszczono w soboty i niedziele, stąd brakowało dni do pełnej, dokładnej liczby 40. Nie były to dni postu. Charakter postny przejawiał się w nieodmawianiu w czasie Mszy św. Gloria, Alleluja. Zamiast „Ite missa est” mówiło się „Benedicamus Domino” oraz używało się szat liturgicznych w kolorzefioletowym. Reforma liturgiczna okres przedpościa zniosła. W Polsce Wielki Post zachowywano wraz z przedpościem 70 dni jeszcze nawet w wieku XVIII i XIX.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Mięsopust

Okres od Trzech Króli do wtorku przed Środą Popielcową nazywa się karnawałem. Okres ten nazywano także mięsopustem albo mięsopustami. To dni kiedy Pan Jezus przebywał ze swoimi uczniami. Był to czas zabaw, tańców, widowisk, wielkiego ucztowania. W tym czasie młodzież przebierała się za Cyganów, Cyganki, Turków, diabłów. Czasami przebierano się za zwierzęta takie jak: niedźwiedź, koza, konik oraz za ptaki, najczęściej bociany i żurawie. Były to personifikacje bóstw płodności i urodzaju. Ich przybycie do domu miało oznaczać szczęście, radość, a także dobre urodzaje w polu. W tym czasie odbywały się również zapustowe tańce na urodzaj, na wysoki len i konopie, a także tańce mężczyzn na urodzaj ziemniaków, żyta, owsa.

Reklama

Wierni w tradycji ludowej szczegółowo wyjaśniają, dlaczego ten okres tak się nazywa. Stanisława Rostkowska tak opisuje ten czas: „Wesołym nazywamy, bo jeszcze nie przebrzmiał nam w głowie śpiew kolęd, radośnie wspominamy przybycia kolędników, odwiedzających rodzinę i znajomych, a szczególnie pamiątkę narodzenia Pana Jezusa. Karnawał to czas, na który przeważnie oczekują ludzie młodzi, to jest okres urządzania zabaw, wesel, różnego rodzaju wesołych, zbiorowych towarzyskich imprez. W dawnych latach, przeważnie w karnawale zawierano śluby małżeńskie. To czas bardziej wolny od pracy rolniczej. Ślub wyznaczano w tygodniu, najczęściej we wtorek, środę, nigdy w sobotę, niedzielę lub poniedziałek. Wesela odbywały się dwa dni, goście przemęczeni, więc Pan Bóg na próżno by oczekiwał w kościele na wiernych, gdyby weselowali się w sobotę lub niedzielę. Nazwa zapust przyjęła się od rozpusty; więcej rozrywki, zabawy, oczywiście tłuściejsze i smaczniejsze jedzenie”.

Zabawy ostatkowe

Zabawy na ostatki przeważnie organizowali mężczyźni, zamawiali kapelę. Godzili się z kapelą na odpowiednią sumę pieniędzy, którą następnie równo dzielono przez ilość uczestników zabawy i tak bawili się od zmroku do północy. Kiedy wybiła godz. 12 w nocy, wówczas kapela grała marsza i wszyscy radośnie rozchodzili się do swoich domów. Bawili się wszyscy razem. Natomiast dzieci oraz młodzież szkolna tańczyły za darmo. Najbardziej znane tańce to: poleczka, walczyk, oberek, chodzony. Starsi zaś chodzili tzw. kontra. Był to trudny taniec i nie każdy potrafił go zatańczyć.

Na ostatki organizowano zabawy ludowe, z którymi związane były różnego rodzaju przyśpiewki. Tańczono tzw. kokoszkę: „czekajże matko, jakiś posag dała, ślepa kokoszkę i wiązkę siana”. Tańczono także w tym czasie oberka, polkę i walca. W latach 50. lub 60. śpiewano m.in. takie przyśpiewki i piosenki, jak: „O mój rozmarynie, rozwijaj się”, „Rozkwitały pąki białych róż” albo „Koło mego ogródeczka zakwitała jabłoneczka”. W tym czasie śpiewano także pieśni partyzanckie, chociaż pod strachem i w zadumie nad celem życia tych młodych ludzi. W tym czasie śpiewano takie przyśpiewki towarzyskie jak: „Szła dzieweczko do laseczka”, „Tam na mostku, na zielonym”, „Zielony mosteczek”, „Wysokie płoty”.

Reklama

Tłusty czwartek

W tłusty czwartek szczególne znaczenie przywiązywano do pieczenia ciast. Był to wyjątkowy dzień pączków, najważniejszy pod tym względem w roku. Niektórzy bardzo szczegółowo opisują, jak przygotowywano pączki: posypywano pudrem, lukrowano, polewano czekoladą itp. Najlepsze pączki były „z duszą”, czyli z dżemem lub wiśnią w środku. Czasami nawet czyniono zakłady, kto więcej zje pączków.

Drugie miejsce wśród przygotowywanego ciasta na ten dzień zajmują faworki pudrowane, następnie kruche ciasteczka, tzw. amoniaczki oraz inne, jakie kto sobie wymyślił, ale nie był to już w sensie ścisłym obowiązek. Najważniejsze jednak były pączki. Gospodynie miały swoje przepisy i ściśle je ukrywały przed innymi. Każda gospodyni chciała wypaść jak najlepiej i żeby wszyscy ją chwalili. Tego dnia gospodynie przeważnie przygotowywały tłuste pokarmy, które spożywano przy kieliszku. Pączki tego dnia nazywano czwartkowymi.

W tłusty czwartek były też różnego rodzaju zwyczaje związane z przygotowywaniem i jedzeniem pączków. Dzieci i młodzież w szkole rysowały na tablicy duży, piękny klosz z pączkami albo talerz z faworkami, a na samym dole umieszczano następujący napis:

Panie profesorze,

bądź nam Pan łaskawy

Reklama

dziś jest czwartek tłusty,

w domu są zapusty.

Rodzice pączki jedzą,

a dzieci w szkole głodne siedzą.

Smażeniu pączków i faworków towarzyszyły różnego rodzaju powiedzenia bądź przyśpiewki, które podobno wpływały na jakość ciasta. W tym względzie każda gospodyni miała swój własny sekret, którego skutecznie broniła. Nie chciała nikomu go zdradzić, nawet swoim najbliższym: „Powiedział nam Bartek, że dziś tłusty czwartek, a Bartkowa usłyszała i pączków namieszała”.

Zwyczaje ludowe

Okres ten charakteryzował się wieloma ciekawymi zwyczajami ludowymi. Niemalże każda wieś miała swoje zwyczaje, których pieczołowicie przestrzegano. W regionie nadbużańskim znany był zwyczaj pochowania basów. Polegał on na tym, że wywieziono ze wsi skrzypka i że od tego momentu, czyli od Środy Popielcowej nie będzie we wsi żadnych zabaw ani też wesel. Po wsiach i miastach w czasie zapustowych zabaw biegali poprzebierani za różnego rodzaju stwory chłopcy, stukali do okien, przeważnie tych domów, gdzie mieszkały panny. Zapraszano ich do domów na poczęstunek. Zapusty były praktykowane jako dni do znajomości i kojarzenia małżeństw. Tam, gdzie były karczmy, w te dni urządzano zabawy i hulanki.

W dniu kończącym zapusty różne panowały zwyczaje. Na obiad w ostatni dzień karnawału podawano potrawy mięsne. Tego dnia był także deser, z zasady były to pączki. Przy ich podawaniu wypowiadano następujące słowa: „Chwytaj pączek na widelec, przecież jutro już Popielec”. Gospodynie tego dnia przygotowywały żur. Było to chlebowe ciasto, które rozrabiano z wodą, a następnie gotowano.

Przed Środą Popielcową należało zniszczyć – wybić wszystkie garnki, ponieważ w okresie Wielkiego Postu nie gotowano posiłku, tylko jedzono na „sucho”, wszystko w duchu umartwienia. Po okresie Wielkiego Postu na nowo kupowano garnki gliniane, a niektórzy je sami wykonywali. Dzisiaj niestety już prawie całkowicie zanikła tradycja zabaw, tańców i bali karnawałowych, a jedynie na to miejsce pojawiły się dyskoteki młodzieżowe, nie mające nic wspólnego z prawdziwie pięknymi zabawami zamykającymi czas karnawału.

2019-02-27 11:01

Ocena: 0 -1

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Mamy dobrą wiadomość: zaczyna się Wielki Post

Od Środy Popielcowej liturgia w kościołach z pozoru skłania do pesymizmu. Nie można się jednak pozwolić zwieść smętnym śpiewom czy ciemnym kolorom szat i dekoracji w prezbiterium. Asceza jest nam potrzebna jak haust świeżego powietrza

Niektórzy w tym czasie będą pisać i mówić o walce karnawału z postem, tymczasem nie może tu być mowy o żadnej walce. Dla harmonijnego rozwoju człowiek potrzebuje zarówno rozrywki, jak i umartwienia. Potrzebne są karnawałowe bale i suto zastawiony stół, ale też „krótsze rozmowy i skromniejsze posiłki”, jak zachęca jeden z brewiarzowych hymnów. Niedawno wpadła mi w rękę książka Neil’ego Postmana pt. „Zabawić się na śmierć”. Autor wprawdzie odnosi się w swej refleksji jedynie do rozrywki telewizyjnej, ale z powodzeniem ten tytuł wszyscy możemy potraktować jako ostrzeżenie: co za dużo, to niezdrowo. Nawet najlepsza zabawa w ostateczności może zaszkodzić.

CZYTAJ DALEJ

Za mały mój rozum na tę Tajemnicę, milknę, by kontemplować

2024-03-29 06:20

[ TEMATY ]

Wielki Piątek

rozważanie

Adobe. Stock

W czasie Wielkiego Postu warto zatroszczyć się o szczególny czas z Panem Bogiem. Rozważania, które proponujemy na ten okres pomogą Ci znaleźć chwilę na refleksję w codziennym zabieganiu. To doskonała inspiracja i pomoc w przeżywaniu szczególnego czasu przechodzenia razem z Chrystusem ze śmierci do życia.

Dzisiaj nie ma Mszy św. w kościele, ale adorując krzyż, rozważamy miłość Boga posuniętą do ofiary Bożego Syna. Izajasz opisuje Jego cierpienie i nagrodę za podjęcie go (Iz 52, 13 – 53, 12). To cierpienie, poczynając od krwi ogrodu Oliwnego do śmierci na krzyżu, miało swoich świadków, choć żaden z nich nie miał pojęcia, że w tym momencie dzieją się rzeczy większe niż to, co widzą. „Podobnie, jak wielu patrzyło na niego ze zgrozą – tak zniekształcony, niepodobny do człowieka był jego wygląd i jego postać niepodobna do ludzi – tak też wprawi w zdumienie wiele narodów. Królowie zamkną przed nim swoje usta, bo ujrzą coś, o czym im nie mówiono, i zrozumieją coś, o czym nigdy nie słyszeli” (Iz 52, 14n). Krew Jezusa płynie jeszcze po Jego śmierci – z przebitego boku wylewa się zdrój miłosierdzia na cały świat. Za mały mój rozum na tę Tajemnicę, milknę, by kontemplować.

CZYTAJ DALEJ

Rozważania bp. A. Przybylskiego: w Kościele spotykamy się ze Zmartwychwstałym pod postacią Chleba i Wina

2024-03-29 14:17

[ TEMATY ]

bp Andrzej Przybylski

Karol Porwich/Niedziela

Każda niedziela, każda niedzielna Eucharystia niesie ze sobą przygotowany przez Kościół do rozważań fragment Pisma Świętego – odpowiednio dobrane czytania ze Starego i Nowego Testamentu. Teksty czytań na kolejne niedziele w rozmowie z Aleksandrą Mieczyńską rozważa bp Andrzej Przybylski.

31 marca 2024, Niedziela Zmartwychwstania Pańskiego, rok B

CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję