Reklama

Święci w muzyce

Postaci świętych fascynowały licznych twórców sztuki – malarzy, rzeźbiarzy, poetów, powieściopisarzy, filozofów, reżyserów filmowych oraz kompozytorów. Można tu przedstawić liczne przykłady utworów muzycznych różnych epok, napisanych przez twórców polskich i zagranicznych. Liczba dzieł poświęconych świętym, powstałych na przestrzeni wieków, jest olbrzymia i stale się powiększa, również za sprawą wynoszenia na ołtarze kolejnych świętych i błogosławionych

Niedziela Ogólnopolska 1/2018, str. 46-47

GRAZIAKO

Bazylika katedralna Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Sandomierzu - posąg św. Cecylii

Bazylika katedralna Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Sandomierzu - posąg św. Cecylii

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

W niniejszym artykule pomijam twórczość liturgiczną, czyli pieśni jednogłosowe ku czci świętych, a także utwory z pogranicza muzyki popularnej i rozrywkowej. Pomijam też twórczość maryjną, gdyż ta wymaga odrębnych rozważań.

Sami święci mieli zróżnicowane związki z muzyką. Patronką śpiewu i muzyki kościelnej jest św. Cecylia, którą – zgodnie z ikonograficzną tradycją – przedstawiano jako grającą na organach, psalterium, cytrze lub na harfie, chociaż z muzyką nie miała wiele wspólnego. Świętemu papieżowi Grzegorzowi Wielkiemu tradycyjnie przypisuje się powstanie śpiewu (chorału) gregoriańskiego, co też nie jest do końca prawdą, ponieważ za jego pontyfikatu skodyfikowano śpiewy liturgiczne powstałe znacznie wcześniej, a sam papież autorem tych śpiewów prawdopodobnie nie był. Św. Klemens Hofbauer, redemptorysta działający w klasztorze przy warszawskim kościele św. Benona na Nowym Mieście na przełomie XVIII i XIX wieku, wielce zasłużył się w popularyzacji muzyki sakralnej w tym ośrodku. Z kolei papież św. Pius X napisał słynne motu proprio „Inter pastoralis officii sollicitudines”, mówiące w całości o muzyce sakralnej, na które powoływali się później ojcowie soborowi, pisząc Konstytucję o Liturgii Świętej, której szósty rozdział jest poświęcony muzyce sakralnej.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

To oczywiste, że wśród świętych są postaci „znane”, o szczególnym znaczeniu dla dziejów Kościoła powszechnego lub Kościołów lokalnych. W średniowieczu na ziemiach polskich powstawały jednogłosowe oficja rymowane o świętych: Stanisławie, Wojciechu, Jadwidze i Zygmuncie. Wielu świętym poświęcono szereg zróżnicowanych dzieł muzycznych. Są również tacy święci, którzy doczekali się na razie tylko pojedynczych kompozycji im dedykowanych.

O św. Wojciechu np. powstały następujące utwory: Augustyna Blocha – „Hac festa die” na organy, chór i orkiestrę (1996); Henryka Mikołaja Góreckiego – „Kantata o św. Wojciechu Salve Sidus Polonorum” op. 72 na wielki chór mieszany, dwa fortepiany, organy i zespół instrumentów perkusyjnych (1997 – 2000); Juliusza Łuciuka – oratorium „Sanctus Adalbertus flos purpureus – historia śpiewana o życiu i męczeńskiej śmierci św. Wojciecha” na mezzosopran, tenor, baryton, chór mieszany i orkiestrę symfoniczną (1997, prawykonanie odbyło się w Częstochowie – na festiwalu „Gaude Mater”). Wiele drobnych utworów chóralnych o św. Wojciechu napisali na jubileusz tysiąclecia jego męczeńskiej śmierci (1997 r.) m.in. warszawscy kompozytorzy: Maria Pokrzywińska, Marian Sawa, Paweł Łukaszewski, Barbara Niewiadomska, Jan Węcowski. Utwory te powstały do łacińskich tekstów Jerzego Wojtczaka-Szyszkowskiego i Jana Węcowskiego – muzykologa i kompozytora.

Reklama

Szczególnym szacunkiem i zainteresowaniem twórców cieszyła się postać św. Jana Pawła II. Utwory jemu poświęcone powstawały jeszcze za jego pontyfikatu. Książkę o nich napisała Krystyna Bielska („Jan Paweł II w utworach muzycznych. Bibliografia”, Fundacja Jana Pawła II – Ośrodek Dokumentacji Pontyfikatu, Rzym 1993; dziś niewątpliwie praca ta wymaga aktualizacji), która wyróżniła utwory dedykowane Ojcu Świętemu, mówiące o nim oraz napisane do jego zróżnicowanych tekstów (wierszy, dramatów, a także pism papieskich – adhortacji czy encyklik).

Można tu wymienić następujące utwory: Bronisława Kazimierza Przybylskiego, kompozytora łódzkiego – „Missa Papae Joannis Pauli Secundi” na sopran solo, chór mieszany i orkiestrę symfoniczną (1998); liczne utwory krakowskiego kompozytora Juliusza Łuciuka, którego twórczość wielokrotnie prezentowano na festiwalu „Gaude Mater” w Częstochowie, w tym m.in.: „Medytacje nad Księgą Rodzaju na progu Kaplicy Sykstyńskiej” – oratorium na mezzosopran, baryton i fortepian kolorystyczny do tekstu drugiej części „Tryptyku rzymskiego” Jana Pawła II (2006); „Sonet słowiański XV” na baryton, chór mieszany i orkiestrę instrumentów dętych (1995); „Sonet słowiański IX” na chór mieszany (1995); „Oremus pro pontifice Joanne Paulo Secundo” na chór mieszany (1992); „O, ziemio polska” na chór mieszany a cappella (1987); „Pieśń nadziei o papieżu słowiańskim” na chór mieszany a cappella (1978). Utwory chóralne Łuciuka stale utrzymują się w repertuarach polskich zespołów śpiewaczych. Swoje utwory dedykowali Ojcu Świętemu również tacy kompozytorzy, jak: Krzysztof Penderecki, Roman Palester, Joanna Bruzdowicz i wielu innych.

Reklama

Postaci świętych, których życie i postawa duchowa zainspirowały kompozytorów do napisania utworów im poświęconych, są bardzo liczne. Z konieczności podaję ich subiektywny i retrospektywny wybór, z przewagą twórców polskich i ze szczególnym uwzględnieniem utworów napisanych w XX i XXI wieku. Może kiedyś nadarzy się okazja, aby na łamach „Niedzieli” przedstawić niektóre z nich w nieco szerszym ujęciu.

I tak oto wybór ten otwiera św. Andrzej Bobola: Andrzej Dutkiewicz – „Hymnus in honorem Sancti Andreae” na chór mieszany a cappella (1998); św. Antoni: Paweł Łukaszewski – „Beatus vir, Sanctus Antonius” na chór mieszany a cappella (2003); św. Cecylia: Franciszek Lessel (był jedynym polskim uczniem wielkiego Józefa Haydna w Wiedniu) – „Kantata na dzień Świętej Cecylii”; Marian Sawa – oratorium „Sancta Caecilia” na sopran solo, chór chłopięcy, chór męski, chór mieszany, dwoje organów, dzwony i smyczki (1997); św. Franciszek: Juliusz Łuciuk – „Franciszek z Asyżu” – oratorium na sopran, tenor, baryton, chór mieszany i orkiestrę symfoniczną (1976); Olivier Messiaen – „Święty Franciszek z Asyżu („Saint François d’Assise”)”, opera w trzech aktach (1975-83); św. Jan Złotousty (Chryzostom): Piotr Czajkowski – „Liturgia św. Jana Złotoustego” op. 41 na chór chłopięco-męski a cappella (1878); św. Jan Kanty: Juliusz Łuciuk – „Modlitwa do Świętego Jana Kantego” na chór mieszany (1990); św. Jan z Dukli: Paweł Łukaszewski – „Beatus vir, Sanctus Ioannes de Dukla” na chór mieszany a cappella (2001); bł. Jerzy Popiełuszko: Andrzej Panufnik – „Koncert” na fagot i małą orkiestrę (1984-85), dedykowany pamięci ks. Jerzego; Łukasz Urbaniak, kompozytor młodego pokolenia – „Missa in memoriam Beati Georgio Popiełuszko” na chór mieszany i małą orkiestrę symfoniczną (2012/13); św. Joanna d’Arc: Arthur Honegger, szwajcarski kompozytor działający we Francji – oratorium „Święta Joanna na stosie” („Jeanne d’Arc au bucher”, 1935, premiera 1938); Giuseppe Verdi – opera „Giovanna d’Arco” (premiera 1845); św. Kinga: Juliusz Łuciuk – „Święta Kinga”, pieśń na uroczystość kanonizacji Królowej Kingi na chór mieszany a cappella (1999); św. Klara: Juliusz Łuciuk – „O Świętej Klarze z Asyżu” – cztery pieśni na chór żeński (2004); św. Klemens Hofbauer: Marian Sawa – „Tryptyk o św. Klemensie Hofbauerze-Dworzaku” na baryton solo, chór mieszany i organy (2001); Paweł Łukaszewski – „Litania de Sancto Clemente” na sopran, chór mieszany, orkiestrę smyczkową lub organy (2001/2009); św. Maksymilian Maria Kolbe: Dominique Probst, kompozytor francuski – opera o św. Maksymilianie według libretta E. Ionesco, wystawiona w 1988 r. w Rimini, we Włoszech, chociaż zamówiona była przez Operę Paryską; Paweł Łukaszewski i Michał Sławecki skomponowali utwory na chór mieszany a cappella do tekstu „Ostatni list św. Maksymiliana do Matki”; św. Marcin: Paweł Łukaszewski – „Beatus Vir, sanctus Martinus” na chór mieszany a cappella (1996); św. Maria Magdalena: Paweł Łukaszewski – „Missa de Maria a Magdala” na sopran, baryton, chór, organy i orkiestrę (2010); św. Norbert: Juliusz Łuciuk – „Hymnus de Sancto Norberto” na chór chłopięcy lub żeński (1982); św. Rafał Kalinowski: Juliusz Łuciuk – „Święty Rafał Kalinowski – Pielgrzym Boży” – oratorium na sopran, tenor i chór mieszany (2007); święci Piotr i Paweł: Felix Mendelssohn-Bartholdy – oratorium „Paulus” op. 36 na głosy solowe, chóry, orkiestrę i organy (1834-36); Marian Sawa – „Hymnus in honorem Sancti Petri et Pauli” na organy (1994); Paweł Łukaszewski – „Beatus vir, sanctus Paulus” na chór mieszany a cappella (2003); św. Sebastian: Claude Debussy – „Męczeństwo św. Sebastiana” na orkiestrę („Le martyre de saint Sébastien”, 1911); św. Stanisław: Franz Liszt – oratorium „Legenda o św. Stanisławie” (zawierające popularne interludium „Salve Polonia”); Henryk Mikołaj Górecki – „Beatus vir” op. 38 – psalm na baryton solo, chór mieszany i wielką orkiestrę (1979), zamówiony przez kard. Karola Wojtyłę na rocznicę 900-lecia śmierci św. Stanisława, a wysłuchany już przez Jana Pawła II; Paweł Łukaszewski – „Splendor Patriae – Beatus vir, sanctus Stanislaus” (2003); św. Teresa z Lisieux: Wojciech Kilar – „Modlitwa do Małej Tereski” na chór mieszany a cappella (2013).

Na przykładzie powyższego zestawienia można zauważyć, że święci inspirowali wielu twórców na przestrzeni stuleci, także w czasach nam współczesnych. Zapoznanie się z niektórymi utworami o konkretnych świętych przez człowieka wierzącego może być w jakiś sposób pomocne w kulcie świętego, jakim się go obdarza. Można przypuszczać, że twórcy, pisząc dzieło poświęcone danemu świętemu, w wielu przypadkach kierowali się wiarą i szczególnym kultem danego świętego. Mogli się też zasugerować np. zamówieniem, w wyniku którego powstał dany utwór. Można zakładać, że warsztatowo dopracowane dzieło mogło zostać napisane przez twórcę niewierzącego. Dzieła wybitne o tematyce religijnej mogą zachwycić swoim pięknem także odbiorców niewierzących, nie wszyscy bowiem słuchacze są wierzący, mogą więc percypować dane dzieło w sposób czysto estetyczny. Kto wie, może takie dzieło przyczyni się do ich nawrócenia? Są to jednak rozważania daleko wykraczające poza ramy niniejszego tekstu, a którymi szerzej zajmuje się teologia muzyki.

Marcin Tadeusz Łukaszewski, muzyk, teoretyk muzyki, kompozytor

2018-01-03 10:32

Oceń: 0 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

Kapłaństwo - dar Jezusa dla Kościoła

Niedziela legnicka 4/2004

[ TEMATY ]

kapłaństwo

Karol Porwich/Niedziela

Bóg dał światu wielki dar kapłaństwa. On sam wybiera tych, którzy stają się ministrami Jego nieskończonej miłości, którą przekazują wszystkim ludziom. Jezus Chrystus, zanim powrócił do Ojca, ustanowił sakrament kapłaństwa, aby na zawsze zapewnić obecność kapłanów na ziemi.

CZYTAJ DALEJ

Dziś Wielki Czwartek – początek Triduum Paschalnego

[ TEMATY ]

Wielki Czwartek

Pio Si/pl.fotolia.com

Od Wielkiego Czwartku Kościół rozpoczyna uroczyste obchody Triduum Paschalnego, w czasie którego będzie wspominać mękę, śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. W Wielki Czwartek liturgia uobecnia Ostatnią Wieczerzę, ustanowienie przez Jezusa Eucharystii oraz kapłaństwa służebnego.

Wielki Czwartek jest szczególnym świętem kapłanów. Rankiem, jeszcze przed wieczornym rozpoczęciem Triduum Paschalnego, ma miejsce szczególna Msza św. Co roku we wszystkich kościołach katedralnych biskup diecezjalny wraz z kapłanami (nierzadko z całej diecezji) odprawia Mszę św. Krzyżma. Poświęca się wówczas krzyżmo oraz oleje chorych i katechumenów. Przez cały rok służą one przy udzielaniu sakramentów chrztu, święceń kapłańskich, namaszczenia chorych, oraz konsekracji kościołów i ołtarzy. Namaszczenie krzyżem świętym oznacza przyjęcie daru Ducha Świętego.. Krzyżmo (inaczej chryzma, od gr. chrio, czyli namaszczać, chrisis, czyli namaszczenie) to jasny olej z oliwek, który jest zmieszany z ciemnym balsamem.

CZYTAJ DALEJ

Rozważania na Niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego: szatan połknął haczyk

2024-03-28 23:26

[ TEMATY ]

rozważania

ks. Marek Studenski

Materiał prasowy

Jak wygląda walka dobra ze złem na zupełnie innym, nieuchwytnym poziomie? Jak to możliwe, że szatan, będący ucieleśnieniem zła, może zostać oszukany i pokonany przez dobro?

Zagłębimy się w niezwykłą historię i symbolikę Hortus deliciarum (grodu rozkoszy) Herrady z Landsbergu (ok. 1180). Ten odcinek to nie tylko opowieść o starciu duchowych sił, ale także głębokie przemyślenia na temat tego, jak każdy z nas może stawić czoła pokusom i trudnościom, wykorzystując mądrość przekazywaną przez wieki.

CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję