„Święty Jan Paweł II w książce Dar i Tajemnica pisze o jubileuszu, że to czas szczególnego dziękczynienia, ale i spoglądania w przeszłość, rozważania minionych zdarzeń z większym dystansem i obiektywizmem. I ja dziś spoglądam w przeszłość i Bogu dziękuję za wszystko, czym mnie obdarzył, za życie, za powołanie kapłańskie i wszystkie zadania, które zostały mi powierzone. Być może w niektórych przestrzeniach dałoby się je wykonać lepiej, pełniej, ale ocenę i uzupełnienie pozostawiam już następnym pokoleniom, przed którymi zmieniający się świat stawia wciąż nowe wyzwania. Ja dziś mogę powiedzieć, że mam satysfakcję, że zgodnie z wrażliwością sumienia i wolą Ojca Świętego spełniłem to wszystko, co zostało mi powierzone i przyznam szczerze, że sam się nieraz dziwię, że wszystko udało się tak zrealizować” – mówi abp Józef Kowalczyk.

Przyznaje również, że jednym z największych wyzwań, z jakim przyszło mu się zmierzyć, było zorganizowanie w Polsce nuncjatury apostolskiej. Zadanie było tym trudniejsze, że podejmowane w czasach przełomu i po półwieczu nieobecności przedstawicielstwa Stolicy Apostolskiej w naszej Ojczyźnie.

„Jeszcze dziś wyraźnie pamiętam dzień, kiedy św. Jan Paweł II mi to oznajmił. To było w Castel Gandolfo. Powiedział: ty znasz Kurię Rzymska i znasz Polskę. Odpowiedziałem: Ojcze Święty, to dla mnie Himalaje. A on na to: wiem, ale ty pracuj, a ja się będę modlił i zobaczysz, że coś z tego wyjdzie. Cóż mogłem na to odpowiedzieć, powiedziałem fiat voluntas tua – tak brzmi moje biskupie zawołanie. I dziś mogę powiedzieć, że moc modlitwy Ojca Świętego była ogromna. To jest coś przedziwnego. Jestem przekonany, że bez niej nie dałoby się tych wszystkich zadań zrealizować. Pamiętam również słowa, które skierował do mnie w czasie święceń biskupich. Mówił wówczas, że przerwana w bardzo smutnych okolicznościach misja nuncjatury apostolskiej w Polsce zostaje podjęta jako znak nadziei. Dobrze czułem wagę tych słów i tego zadania” – przyznaje arcybiskup senior.

Abp senior Józef Kowalczyk będzie wraz z biskupami i duchowieństwem Kościoła gnieźnieńskiego dziękować za jubileusz sakry biskupiej w niedzielę 26 października w katedrze gnieźnieńskiej. Homilię podczas Mszy św. sprawowanej pod przewodnictwem Jubilata wygłosi jego następca na stolicy arcybiskupiej i prymasowskiej w Gnieźnie abp Wojciech Polak. Wieczorem w bazylice odbędzie się koncert dedykowany abp. Kowalczykowi. Wystąpi Orkiestra Filharmonii Poznańskiej pod dyrekcją Łukasza Borowicza.

Abp senior Józef Kowalczyk urodził się 28 sierpnia 1938 roku w przysiółku Jadownik Mokrych, Dębowe Domy. W 1956 roku rozpoczął studia i formację duchową w Wyższym Seminarium Duchownym „Hosianum” w Olsztynie. Święcenia kapłańskie przyjął 14 stycznia 1962 z rąk biskupa warmińskiego Józefa Drzazgi. Pierwsze doświadczenia duszpasterskie zdobywał jako wikariusz w parafii pw. Świętej Trójcy w Kwidzynie. W kolejnym roku został skierowany na studia specjalistyczne w Rzymie. Wyjechać jednak nie mógł, gdyż władza ludowa odmówiła mu paszportu. Rozpoczął więc studia w zakresie prawa kanonicznego na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Po uzyskaniu paszportu w 1965 roku kontynuował studia na Wydziale Prawa Kanonicznego słynnego Papieskiego Uniwersytetu Gregoriańskiego. W Rzymie ukończył też kurs kanonicznej praktyki administracyjnej przy Kongregacji Soboru (dzisiaj kongregacja Kleru) i w 1967 roku podjął współpracę z Sekretariatem Generalnym Synodu Biskupów w Rzymie. Uczęszczał także do studium przy Tajnym Archiwum Watykańskim, które ukończył z dyplomem archiwisty. W 1968 roku uzyskał tytuł doktora prawa kanonicznego. W tym samym roku rozpoczął Studium w Rocie Rzymskiej, zakończone tytułem adwokata Roty Rzymskiej. W 1969 roku podjął pracę w Kongregacji ds. Dyscypliny Sakramentów. W tym czasie stawiał także pierwsze kroki w watykańskiej dyplomacji.

W 1978 roku, dwa dni po wyborze kard. Karola Wojtyły na papieża, otrzymał misję tworzenia Sekcji Polskiej Sekretariatu Stanu. W tym samym roku został mianowany przewodniczącym Komisji ds. Publikacji pism Karola Wojtyły sprzed powołania go na Biskupa Rzymu. Funkcję tę pełnił aż do 2000 roku. Jako kierownik Sekcji Polskiej Sekretariatu Stanu brał udział w licznych zagranicznych pielgrzymkach Ojca Świętego Jana Pawła II. Po wznowieniu w 1989 roku stosunków dyplomatycznych między Stolicą Apostolską i Polską Rzeczpospolitą Ludową został mianowany nuncjuszem apostolskim w Polsce i podniesiony do godności arcybiskupa tytularnego Heraklei. Święcenia biskupie przyjął 20 października 1989 roku w Bazylice św. Piotra z rąk papieża Jana Pawła II. Jako zawołanie biskupie przyjął słowa: Fiat voluntas Tua (Bądź wola Twoja).

W czasie swojej misji doprowadził do przywrócenia ordynariatu polowego Wojska Polskiego w 1991 roku oraz przygotował całościową reorganizację kościelnych struktur administracyjnych w Polsce, która dokonała się bullą Jana Pawła II Totus Tuus Poloniae populus, z dnia 25 marca 1992 roku. Jej mocą erygowano 8 nowych metropolii i 13 nowych diecezji oraz rozwiązano unię personalną między archidiecezjami gnieźnieńską i warszawską. W 1996 roku Jan Paweł II utworzył również metropolię bizantyńsko-ukraińską (greckokatolicką) w Polsce, w której skład weszła archidiecezja przemysko-warszawska oraz nowoutworzona diecezja wrocławsko-gdańska, a wprowadzenie tych decyzji w życie zlecił nuncjuszowi apostolskiemu w Polsce.

Kolejne dopełnienie reformy strukturalnej Kościoła miało miejsce w 2004 roku i polegało na ustanowieniu dwóch nowych diecezji (bydgoskiej i świdnickiej) oraz jednej nowej metropolii (łódzkiej). Zakończenie zaś tej reformy miało miejsce 18 grudnia 2009 roku, gdy tytuł Prymasa Polski powrócił do arcybiskupów gnieźnieńskich durante munere. Abp Józef Kowalczyk jako nuncjusz apostolski w Polsce negocjował tekst umowy konkordatowej i 28 lipca 1993 roku podpisał Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską. Wymiany dokumentów ratyfikacyjnych dokonano w Watykanie 25 marca 1998 roku i miesiąc później konkordat wszedł w życie. Abp Józef Kowalczyk zakończył misję nuncjusza apostolskiego w Polsce w 2010 roku. Pełnił ją przez niemal 21 lat – to najdłuższy staż nuncjusza w jednym kraju. 8 maja 2010 roku został mianowany arcybiskupem metropolitą gnieźnieńskim Prymasem Polski. Ingres do katedry gnieźnieńskiej odbył 26 czerwca 2010 roku.