Do księgarń trafił właśnie „Rocznik Statystyczny. Kościół katolicki w Polsce 1991-2011”. Część z zaprezentowanych tam danych na pierwszy rzut oka wygląda nieco paradoksalnie. Wrażenie to bierze się stąd, że badacze zaobserwowali kilka procesów podążających w przeciwstawnych kierunkach.

Mniej na Mszy, więcej u Komunii

I tak np. z jednej strony coraz więcej Polaków mówi o sobie, że jest katolikami. Z drugiej strony w niedzielnych Mszach św. uczestniczy mniej osób niż dwadzieścia lat temu. Osoby, które przychodzą na Eucharystię znacznie częściej przystępują do Komunii św. A przecież – podkreślają naukowcy – im mniej wiernych uczestniczy w Liturgii, tym teoretycznie, mniej szans na przystępujących do Komunii św. Tymczasem przez 30 lat wskaźnik communicantes niemal się podwoił.

Od lat spada liczba kandydatów do zakonów i seminariów. Mimo to dane statystyczne dowodzą, że mamy więcej kapłanów niż w przeszłości. Dzisiaj, jest ich prawie 30 tys., a na początku lat 90. XX wieku było niewiele ponad 23 tys. księży. Oznacza to, że obecnie na jednego kapłana przypada 1236 wiernych. Dla porównania we Włoszech na jednego kapłana przypada 1181 wiernych. A w Irlandii 1078. Czy z tego wynika, że kondycja duchowieństwa w najbardziej katolickich krajach Europy jest podobna?

Tylko pozornie – odpowiadają naukowcy i podkreślają, że prawidłową ocenę sytuacji uzyskujemy dopiero wówczas, kiedy spojrzymy na zagadnienie w długim okresie. A z perspektywy dwóch dekad widać, że kiedy w Polsce zwiększała się liczba kapłanów, to w Irlandii i Włoszech trend był odwrotny.

Z badań sondażowych wynika, że znaczna część Polaków opowiada się za ograniczeniem działań Kościoła. Ale odpowiedź na to pytanie nie jest łatwa, szczególnie jeśli spojrzy się na informacje pokazujące, że w ostatnich dwudziestu latach zdecydowanie zwiększyła się liczba ruchów, wspólnot i stowarzyszeń kościelnych. Organizacje te działają na niwie wiary, ale i w przestrzeni społecznej. W ich działania zaangażowanych jest ponad 2,6 mln osób. A sama liczba organizacji kościelnych wzrosła w ostatnich 10 latach o 51% i obecnie jest ich ponad 60 tys. Co 14. organizacja kościelna prowadzi działalność kulturalną, co 10. udziela pomocy charytatywnej.

Jaki jest więc generalny wniosek dotyczący kondycji Kościoła w naszym kraju po latach przemian ustrojowych, gospodarczych i cywilizacyjnych? – Pomimo obserwowanych zmian Kościół katolicki w Polsce w porównaniu z innymi krajami, również tradycyjnie katolickimi, jest pod wieloma względami bardziej żywotny – piszą autorzy „Rocznika” i podkreślają – Wydaje się, że uzasadnienia tego stanu rzeczy należy szukać w często nieuchwytnych statystycznie zjawiskach religijności, takich jak: żywa wiara, modlitwa duchownych i świeckich, pobożność ludowa, dziedzictwo Jana Pawła II, podejmowane liczne dzieła społeczne oraz codzienne świadectwo życia wiernych.

Jak wierzą w warszawskich diecezjach

Zaletą „Rocznika” – będącego wspólną publikacją Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego i Głównego Urzędu Statystycznego – jest zaprezentowanie części danych w ujęciu diecezjalnym. Dzięki temu możemy zobaczyć, jak archidiecezja warszawska oraz diecezja warszawsko-praska lokują się na tle reszty kraju.

W obu warszawskich diecezjach mieszka ponad 2,7 mln osób. Za katolików uważa się 92,5%. To mniej niż średnia krajowa (96,2%) oraz znacznie mniej niż w diecezjach przyległych (poza diec. drohiczyńską). Tam ten odsetek wynosi ponad 99% – w diecezjach: łomżyńskiej, łowickiej i radomskiej. A w diecezjach płockiej i siedleckiej katolicy stanowią ponad 98% mieszkańców.

Mniej katolików w społeczeństwie, to i mniej osób uczestniczących w praktykach religijnych. W obu warszawskich diecezjach we Mszach św. uczestniczy ok. 35% wiernych. To o ponad 5 pkt. procentowych mniej niż średnia w kraju i ponad dwa razy mniej niż w diecezji tarnowskiej.

– Bez zaangażowania osób świeckich w ewangelizację nie da się dzisiaj dotrzeć do ludzi, którzy już nie chodzą do Kościoła – uważa kard. Kazimierz Nycz. Metropolita Warszawski jako przykład kapłana docierającego do młodzieży stawia św. Jana Pawła II. – Cały swój czas, wakacje, ferie, poświęcał młodzieży. Był cały dla nich. (…) Mamy wspaniały przykład do naśladowania – mówił do kapłanów kard. Nycz na Mszy Krzyżma św.

Tak jak w całym kraju, tak też i w warszawskich diecezjach przybyło w ostatnich latach parafii. Z tym, że w archidiecezji warszawskiej jest ich 212 (o 2% więcej niż w 2005 r.), w diecezji warszawsko-praskiej – 183 (wzrost 14%).

Statystycznie na terenie jednej parafii w kraju mieszka ponad 3 tys. wiernych, w przypadku diecezji warszawskich liczba ta wynosi ok. 6700 wiernych. A i tak jest to wielkość bardzo uśredniona. – W diecezjach obok małych parafii mających 2-3 tys. wiernych są też parafie ogromne liczące po 30-50 tys. wiernych. Jest też 50 tzw. parafii pojedynczych. Są to najmniejsze parafie, w których posługuje jeden kapłan – mówi ks. Janusz Bodzon.

W sumie w obu diecezjach jest 1302 księży. A wszystkich kapłanów pracujących – diecezjalnych i zakonnych – jest 1897. Średnia wieku kapłanów to 50 lat. – W kontekście całej Polski w Warszawie nie cierpimy na istotny spadek powołań – ocenia ks. prof. Krzysztof Pawlina. – W ostatnich latach liczba powołań utrzymuje się na dobrym poziomie, co roku jest to ok. 50 alumnów – dodaje rektor Papieskiego Wydziału Teologicznego Sekcja św. Jana Chrzciciela.

Ludzie z pasją

Zdecydowanie na plus obie diecezje wyróżniają się w działaniach tzw. trzeciego sektora. Chodzi tu nie tylko o stowarzyszenia i wspólnoty oddolne, ale także organizacje o charakterze instytucjonalnym. Działają one przy parafiach, zgromadzeniach zakonnych czy kuriach. To one są podmiotami tworzącymi m.in. hospicja, poradnie rodzinne, ośrodki terapii czy Domy Samotnej Matki. „Rocznik” podaje, że na całym Mazowszu jest 356 takich organizacji, to prawie jedna piąta wszystkich w Polsce. – Nie brakuje ludzi chcących się angażować w działalność charytatywną czy nowej ewangelizacji. To czego im brakuje, to profesjonalna wiedza. Dlatego otworzyliśmy dla nich nowe kierunki studiów oraz kursów na PWTW. Wszystko po to, by mogli w pełni profesjonalnie oddawać się swojej pasji – mówi na koniec ks. Pawlina.

* * *

Ks. prof. Bronisław Mierzwiński
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego:

– Dane przedstawione w „Roczniku” uczą nas spojrzenia w prawdzie na kondycję naszej wiary. To ważne, ponieważ jest tendencja, by twierdzić, że jest dobrze w porównaniu z Zachodem. Tymczasem „Rocznik” pokazuje miejsca, gdzie ilość praktyk religijnych jest niższa w porównaniu z wynikami sumarycznymi. A to każe postawić pytanie: jakich wysiłków duszpasterskich tam potrzeba, żeby z Dobrą Nowiną dotrzeć do tych, którzy są letni w swojej wierze lub w ogóle są poza Kościołem.

Analiza danych przedstawionych w publikacji jest więc po pierwsze ogromnym zadaniem dla pastoralistów, a także dla struktur diecezjalnych, np. dla rady świeckich przy biskupie.

Po drugie, publikacja pokazuje, iż aby nie stracić tego, co przyniosło trwały owoc, trzeba pamiętać o tzw. duszpasterstwie zwyczajnym. A więc o solidnej odprawionej Mszy św. z homilią będącą interpretacją Ewangelii, pilnowaniu konfesjonału i przygotowaniu do sakramentów św., itd.

Ks. dr Wojciech Sadłoń
Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego:

– Warszawa jest jedną z największych aglomeracji w Polsce. A to wpływa na to, że znaczna część ludności jest napływowa. Poza tym parafie warszawskie są znacznie liczniejsze. Moim zdaniem te dwa czynniki mocno wpływają na poziom powiązania poszczególnych wiernych z parafią, księżmi i innymi parafianami. A to przekłada się na mniejszy poziom praktyk religijnych.

Widzimy, że szczególnie mieszkańcy nowych osiedli są mniej związani ze swoją parafią. W weekendy wyjeżdżają do swoich rodziców czy dziadków i tam chodzą na Msze św.

Paweł Gierech
Centrum Myśli Jana Pawła II:

– Proponuję spojrzeć znacznie szerzej na zauważony w badaniach ISKK kryzys wspólnotowości dotyczący szczególnie powołań zakonnych. Moim zdaniem jest to – obok innych czynników – również odzwierciedlenie szerszego problemu, jaki obserwujemy we współczesnym społeczeństwie, a nie tylko w Kościele. Zauważmy, że mnóstwo organizacji, zrzeszeń, stowarzyszeń czy związków zawodowych w porównaniu z początkiem transformacji ustrojowej przeżywa duży regres, jeżeli chodzi o liczbę zaangażowanych członków. Ludzie stali się bardziej indywidualistyczni, mniej wspólnotowi. Niestety odpowiadają za to zarówno trendy kultury masowej, skłonne wyżej cenić indywidualny sukces nad dobro wspólne, jak i reguły społeczno-polityczne, które w kraju „Solidarności” zaimplementowaliśmy po 1989 r.