Czym jest Polska i czym jest/powinien być rzetelny stosunek do niej polskich obywateli podpowiada nam Jadwiga Zamoyska (1831 – 1923) w zadziwiająco aktualnej książce pt.: O miłości Ojczyzny z 1899 r. Przywołana Autorka była żoną gen. Władysława Zamoyskiego, matką czworga dzieci, szczerą patriotką, społeczniczką, gruntownie wykształconą i obytą ze światem kobietą, rozumnie wierzącą i praktykującą katoliczką. Swoje życie i talenty poświęciła pracy niepodległościowej, wspierając w działalności męża, który był najbliższym doradcą księcia Adama Czartoryskiego. Sama założyła i prowadziła „Szkołę Domowej Pracy” w Kórniku w Poznańskiem.

Generałowa Jadwiga Zamoyska napisała m.in., że „miłość Ojczyzny nie polega na jakimś majaczeniu o prawach narodowych i na poetyzowaniu ich, nie polega na manifestacjach, patriotycznych biesiadach, toastach, szumnych mowach i tkliwych wrażeniach. Miłość Ojczyzny nie ma nic wspólnego z narodową pychą i próżnością”. Jest za to związana z poświęceniem, bo „miłość ma dwie główne cechy: chce posiadać przedmiot swego kochania i chce mu się poświęcić”. Miłość – uczyła dalej Zamoyska – „zespala się z przedmiotem swojej miłości: cierpi jego cierpieniem i chce mu ulżyć; odczuwa jego potrzeby i chce je zaspokoić; przeczuwa, co mu grozi i chce bronić go; widzi, co by mu było korzystnym i nie spocznie, póki mu tego nie pozyska”. Autentyczny patriotyzm, a więc miłość i służba Ojczyźnie, wyraża się poprzez „szanowanie i utrzymywanie w kraju tego, co dobre; poprawianie i odpokutowanie tego, co złe; zdobywanie dla kraju i przeprowadzanie w nim tego, co pożądane”. Miłość Ojczyzny – pisała dalej Generałowa – „nie zawsze jest i nie dla wszystkich jest uczuciem wrodzonym; ona jest cnotą i jak każdej cnoty trzeba się jej uczyć i do niej wprawiać”.

POZORNA PROBLEMATYCZNOŚĆ PATRIOTYZMU DZIŚ

Patriotyzm, podobnie jak i inne zjawiska społeczne, jest rzeczywistością dynamiczną, zmieniającą się wraz z warunkami społeczno-historycznymi. W tym kontekście rodzi się wiele pytań o kształt współczesnego modelu patriotyzmu, o jego treści oraz o warunki i sposoby, w jakich jest urzeczywistniany.

Dlatego z jednej strony, coraz częściej słyszy się głosy postulujące potrzebę redefinicji współczesnego patriotyzmu oraz wychowania patriotycznego, przeżywającego kryzys polegający m.in. na niedostosowaniu modelu i form tradycyjnego patriotyzmu romantyczno-bohaterskiegoi martyrologicznego, do społecznych potrzeb i warunków współczesnej Polski i Europy.Z drugiej zaś strony, wprost ośmiesza się i zwalcza patriotyzm poprzez lansowaniei przeciwstawianie mu innych odniesień do społeczności szerszych lub węższych niż Ojczyzna. Chodzi m.in. o klasyczny kosmopolityzm i źle pojęty regionalizm, z równoczesnym myleniem pojęć i zakresu ich stosowania.

Zagrożeniem dla autentycznego patriotyzmu i tego, co się z nim wiąże, są także ideologicznie „prowadzone” procesy globalizacji i integracji (zob. M. Sztaba, Etyczno-moralne podstawy życia społecznego w świetle nauczania Karola Wojtyły – św. Jana Pawła II. Wybrane aspekty, Masłowice 2019, s. 133–154). Sama tendencja do globalizacji i integracji europejskiej jest ze swojej istoty zjawiskiem pozytywnym, nie przekreśla to jednak faktu, że tendencja ta, gdy przybiera postać absolutyzacji owego dążenia, pociąga za sobą niebezpieczeństwo uniformizmu, który oznacza ujednolicenie i ujednostajnienie. W konsekwencji prowadzić to może do niebezpieczeństwa zatracenia, nawet totalnego zniszczenia wszelkiej różnorodności kulturowej, w tym także kultur narodowych, będących niszą integralnego rozwoju osoby ludzkiej. Ten proces może prowadzić wreszcie do homogenizacji kultury, a w ostateczności do depersonalizacji i niszczenia dziedzictwa kulturowego, w bogactwie jego narodowych różnorodności. Źle pojęte i realizowane procesy globalizacji oraz integracji europejskiej mogą stać się zagrożeniem dla narodowego dziedzictwa kulturowego. A. Heywood, brytyjski politolog podkreśla wprost, że globalizm ma dalekosiężny wpływ na państwa narodowe, jak i doktryny polityczne, zakorzenione w idei odrębności narodowej. Dlatego prowokuje on pytania typu: czy narody mogą jeszcze być traktowane jako znaczące podmioty, gdy ludzie czują się obywatelami całego świata, oglądając te same programy telewizyjne i jedząc to samo (tzw. McDonaldyzacja świata). Autor spostrzega, że globalizm ma cechy internacjonalizmu liberalnego, dążąc do supernacjonalizmu – ponadnarodowości, stąd widzi niebezpieczeństwo w globalizacji dążącej do osłabienia tradycyjnych więzi obywatelskich i narodowych, jakie z kolei mogą przyczyniać się do powstawania agresywnych form etnonacjonalizmu lub nacjonalizmu (zob. Tenże, Ideologie polityczne. Wprowadzenie, przekł. M. Habura, N. Orłowska, D. Stasiak, Warszawa 2007).

Innym przejawem zagrożenia dla współczesnego patriotyzmu, a nawet walki z nim, jest głoszenie przekonania, że trzymanie się tradycji narodowych, przywiązanie do własnej historii klasycznie pojętej kultury jest budowaniem współczesnego nacjonalizmu. Walka ta polega więc na straszeniu nacjonalizmem, ksenofobią, anachronizmem, które rzekomo rodzą się poprzez wierność i trzymanie się narodowej tradycji.

AUTENTYCZNY PATRIOTYZM TO…..

Analiza różnorodnych definicji patriotyzmu pozwala na stwierdzenie kilku znaczących faktów.

Po pierwsze, patriotyzm ma określony zakres przedmiotowy. Autorzy, poszukując owego zakresu, wyróżniają m.in. takie konstytutywne elementy jak: terytorium – kraj, dzieje narodu – historia, uznawane tradycje i symbole narodowe, kultura i język, religia, wybitne sylwetki ludzi – patriotów, współobywatele społeczności narodowej, przywódcy społeczni oraz ugrupowania polityczne reprezentujące autentyczne dążenia narodu, a także zadania i obowiązki wynikające z przynależności do wspólnoty narodowej.